دعای پنجاه و چهارم: «دُعَاؤُهُ فِی اسْتِكْشَافِ الْهُمُومِ»
- دعاى آن حضرت در طلب رفع اندوه‌ها -
(وَ كَانَ مِنْ دُعَائِهِ عَلَیهِ السَّلَامُ فِی اسْتِكْشَافِ الْهُمُومِ:)
دعاى پنجاه و چهارم از دعاهاى امام علیه السّلام است در درخواست (از خداى تعالى) دور گردانیدن اندوه ها (ى دنیوى را كه بر هر كس واجب است از آن دورى گزیده و دور ساختن آن را از خداوند سبحان بخواهد، زیرا هم و اندوهى كه براى دنیا و كالاى آن باشد بنده را از راه حق جدا و تباه سازد، به خلاف اندوه اخروى كه واجب است انسان همیشه اندوهناك بوده و از آن دورى ننماید، زیرا اندوهى كه براى آخرت باشد بنده را از گمراهى رهانیده و به راه حق می برد، حضرت صادق ـ علیه السّلام ـ فرموده: کسی که داخل در صبح و شب شود و بزرگترین اندوهش دنیا باشد خداوند فقر و نیازمندى را جلو او قرار می دهد و كارش را پراكنده می گرداند، و در دنیا به آنچه خواهد دست نمی یابد جز چیزى را كه براى او مقدّر شده، و کسی که داخل در صبح و شب گردد و بزرگترین اندوهش آخرت باشد خداوند غنى و بى نیازى را در دل او قرار می دهد و كارش را منظّم می نماید):
(1) یا فَارِجَ الْهَمِّ، وَ كَاشِفَ الْغَمِّ، یا رَحْمَانَ الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ رَحِیمَهُمَا، صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ افْرُجْ هَمِّی، وَ اكْشِفْ غَمِّی.
اى بردارنده غم و دور كننده اندوه، اى بى اندازه بخشاینده در دنیا و آخرت و بسیار مهربان در آن دو سرا، بر محمّد و آل محمّد درود فرست، و غم مرا بردار، و اندوهم را دور ساز.
(2) یا وَاحِدُ یا أَحَدُ یا صَمَدُ یا مَنْ لَمْ یلِدْ وَ لَمْ یولَدْ وَ لَمْ یكُنْ لَهُ كُفُواً أَحَدٌ، اعْصِمْنِی وَ طَهِّرْنِی، وَ اذْهَبْ بِبَلِیتِی. وَ اقْرَأْ آیةَ الْكُرْسِی وَ الْمُعَوِّذَتَینِ وَ قُلْ هُوَ اللهُ أَحَدٌ، وَ قُلْ:
اى یگانه اى یكتا اى مقصود در حوائج و خواسته ها اى آنكه نزاییده (مانندى ندارى كه براى او مبدأ باشى) و زاییده نشده (مانندى ندارى كه متأخّر از او باشى) و كسى همتاى او نبوده (مانندى ندارى كه با هم باشید) مرا (از هر پیشامدى) نگاهدار، و (از گناهان) پاك گردان، و غم و اندوهم را دور كن و آیة الكرسى و معوذتین (سوره فلق: قُلْ اعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ؛ و سوره ناس: قُلْ اعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ) و (سوره توحید:) قُلْ هُوَ اللهُ احَدٌ؛ را بخوان (برخى از مترجمین گفته اند: جمله و اقرا آیة الكرسىّ و المعوذتین و قل هو الله احد گفتار راوى صحیفه است، ولى ظاهر آنست كه امام علیه السّلام هنگام املاء دعا چنین دستور داده، و گواه بر این آنكه اسماعیل ابن جابر از حضرت صادق علیه السّلام درباره هم و اندوه نقل می كند كه آن حضرت فرمود: غسل می كنى و دو ركعت نماز می خوانى و می گویى: یا فارج الهمّ، و یا كاشف الغمّ، یا رحمن الدّنیا و الاخرة و رحیمهما فرّج همّى و اكشف غمّى یا الله الواحد الاحد الصّمد الّذى لم یلد و لم یولد و لم یكن له كفوا احد اعصمنى و طهّرنى، و اذهب ببلیتى و آیة الكرسى و معوذتین را می خوانى. و آیة الكرسى: اللهُ لا الهَ الاَّ هُوَ الْحَىُّ الْقَیومُ تا وَ هُوَ الْعَلِىُّ الْعَظیمُ است، چنان كه پیغمبر ـ صلّى الله علیه و آله ـ فرموده: هر كه چهار آیه از اوّل سوره بقره و آیة الكرسى و دو آیه بعد از آن و سه آیه از آخر آن را بخواند در جان و مال خود چیزى را كه نمى پسندد نبیند و شیطان به او نزدیك نشود، و قرآن را فراموش ننماید. فرمایش آن حضرت ظاهر در اینست كه آیة الكرسى تا وَ هُوَ الْعَلِىُّ الْعَظیمُ است و دو آیه پس از آن از لا اكْراهَ فِى الدِّینِ تا هُمْ فیها خالِدُونَ می باشد) و بگو:
(3) اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُكَ سُؤَالَ مَنِ اشْتَدَّتْ فَاقَتُهُ، وَ ضَعُفَتْ قُوَّتُهُ، وَ كَثُرَتْ ذُنُوبُهُ، سُؤَالَ مَنْ لَا یجِدُ لِفَاقَتِهِ مُغِیثاً، وَ لَا لِضَعْفِهِ مُقَوِّیاً، وَ لَا لِذَنْبِهِ غَافِراً غَیرَكَ، یا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِكْرَامِ أَسْأَلُكَ عَمَلًا تُحِبُّ بِهِ مَنْ عَمِلَ بِهِ، وَ یقِیناً تَنْفَعُ بِهِ مَنِ اسْتَیقَنَ بِهِ حَقَّ الْیقِینَ فِی نَفَاذِ أَمْرِكَ.
بار خدایا من از تو درخواست می نمایم درخواست کسی که نیازمندیش سخت، و تواناییش سست، و گناهانش بسیار است، درخواست کسی که براى نیازمندیش فریادرسى، و براى ناتوانیش توانایی دهنده اى، و براى گناهانش آمرزنده اى جز تو نمی یابد، اى داراى عظمت و بزرگى و احسان و نیكى از تو درخواست می كنم (توفیق) عمل و كردارى را كه به سبب آن دوست دارى (مشمول رحمتت می گردانى) هر كه را كه آن را انجام دهد (نه عملى را كه آن را دوست داشته و انجام دهنده اش را دشمن، حضرت رسول ـ صلّى الله علیه و آله ـ فرموده: خداوند بنده اى را دوست و كردارش را دشمن و كردار را دوست و تنش را دشمن دارد) و یقین و باورى كه به وسیله آن سود (پاداش) می دهى كسى را كه در جریان امر (اراده و خواست) تو حقیقت یقین (بالاترین مراتب آن كه تعبیر به حق الیقین می شود) را به دست آورد (نه یقینى را كه سودى ندارد مانند یقین و باور فرعونیان به معجزات موسى ـ علیه السّلام ـ، در قرآن كریم «سوره نمل، آیه 13» فرموده: فَلَمَّا جاءَتْهُمْ ایاتُنا مُبْصِرَةً قالُوا هذا سِحْرٌ مُبینٌ «14» وَ جَحَدُوا بِها وَ اسْتَیقَنَتْها انْفُسُهُمْ ظُلْمًا وَ عُلُوًّا؛ یعنى چون آیات و نشانه هاى هویداى «قدرت و توانایی» ما نزد فرعونیان آمد «حضرت موسى آنها را به ایشان نشان داد» گفتند این جادویى است آشكار، و با اینكه پیش خود آن آیات را یقین و باور داشتند «كه از جانب خدا است» از روى ظلم و ستم «به خویش» و سركشى «از ایمان به موسى ـ علیه السّلام» آنها را انكار و تكذیب نمودند.
(4) اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ اقْبِضْ عَلَى الصِّدْقِ نَفْسِی، وَ اقْطَعْ مِنَ الدُّنْیا حَاجَتِی، وَ اجْعَلْ فِیمَا عِنْدَكَ رَغْبَتِی شَوْقاً إِلَى لِقَائِكَ، وَ هَبْ لِی صِدْقَ التَّوَكُّلِ عَلَیكَ.
بار خدایا بر محمّد و آل محمّد درود فرست، و مرا بر راستى (در قصد و گفتار و كردار) بمیران، و حاجت و نیازمندیم را از دنیا جدا ساز، و رغبت و خواسته ام را در آنچه (پاداش اخروى كه) نزد تو است شوق و دوستى دیدار (رحمت) خویش قرار ده، و راستى توكّل و اعتماد بر خود را به من عطا فرما (مرا چنان كن كه در حوائج و خواسته ها به غیر تو رو نیاورم).
(5) أَسْأَلُكَ مِنْ خَیرِ كِتَابٍ قَدْ خَلَا، وَ أَعُوذُ بِكَ مِنْ شَرِّ كِتَابٍ قَدْ خَلَا، أَسْأَلُكَ خَوْفَ الْعَابِدِینَ لَكَ، وَ عِبَادَةَ الْخَاشِعِینَ لَكَ، وَ یقِینَ الْمُتَوَكِّلِینَ عَلَیكَ، وَ تَوَكُّلَ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیكَ.
از تو می خواهم نیكى آنچه (درباره من) نوشته شده و گذشته، و به تو پناه می برم از بدى آنچه نوشته شده و گذشته (مقدّر گشته) از تو می خواهم ترس عبادت كنندگان و پرستش فروتنان مر تو را و یقین و باور اعتماد كنندگان بر تو را، و توكّل و اعتمادى را كه مؤمنین بر تو دارند (می خواهم توفیقم دهى تا رفتارم در درگاهت مانند عبادت كنندگان و فروتنان و اعتماد كنندگان و مؤمنین باشد، حضرت امام محمّد باقر ـ علیه السّلام ـ فرموده: رسول خدا ـ صلّى الله علیه و آله ـ را در یكى از سفرهایش سوارانى ملاقات نمودند و گفتند: السّلام علیك یا رسول الله «درود بر تو اى رسول خدا» حضرت فرمود: شما كیستید؟
گفتند: یا رسول الله ما ایمان آورندگانیم، حضرت فرمود: حقیقت «اصل و پایه» ایمانتان چیست؟
گفتند: رضا و خشنودى به قضاء و حكم خدا، و تفویض و باز گذاشتن «كارها را» به خدا، و فرمانبرى از امر و فرمان خدا، رسول خدا فرمود: دانایان با حكمت «كه حقیقت هر چیز را دانسته و درستكارند» نزدیك است كه بر اثر حكمت پیغمبران باشند «اگر چه پیغمبر نیستند» اگر شما راستگویانید نسازید چیزى «ساختمانى» را كه در آن نمی مانید، و گرد نیاورید چیزى را كه نمی خورید، و از خدایی كه به سوی او باز می گردید بترسید).
(6) اللَّهُمَّ اجْعَلْ رَغْبَتِی فِی مَسْأَلَتِی مِثْلَ رَغْبَةِ أَوْلِیائِكَ فِی مَسَائِلِهِمْ، وَ رَهْبَتِی مِثْلَ رَهْبَةِ أَوْلِیائِكَ، وَ اسْتَعْمِلْنِی فِی مَرْضَاتِكَ عَمَلًا لَا أَتْرُكُ مَعَهُ شَیئاً مِنْ دِینِكَ مَخَافَةَ أَحَدٍ مِنْ خَلْقِكَ.
بار خدایا رغبت و اراده مرا در مطلب و خواسته ام مانند رغبت دوستانت در خواسته هاشان، و ترسم را مانند ترس دوستانت قرار ده (زیرا بزرگترین رغبت ایشان در شهود و دیدن حق و ترسشان از حجاب و پنهان بودن او است، و رغبت سایر مردم در ثواب و پاداش و ترسشان از عقاب و كیفر است) و مرا در رضا و خشنودیت به عمل و كارى وادار (یقین و باورى به من عطا كن) كه با آن چیزى از (احكام) دین تو را بر اثر ترس (از غلبه یا آزار) كسى از آفریدگانت رها نكنم (زیرا کسی که یقین و باور داشت كه سود و زیان به دست خداى تعالى است به كسى جز او توجّه نداشته و از كسى جز او نمی هراسد).
(7) اللَّهُمَّ هَذِهِ حَاجَتِی فَأَعْظِمْ فِیهَا رَغْبَتِی، وَ أَظْهِرْ فِیهَا عُذْرِی، وَ لَقِّنِّی فِیهَا حُجَّتِی، وَ عَافِ فِیهَا جَسَدِی.
بار خدایا این (آنچه درخواست شد) حاجت و خواسته من است پس رغبت و خواهشم را در آن (در برابر قبول و پذیرفتن) بزرگ گردان، و سرزنش ننمودنم را در آن آشكار ساز (مرا در طلب آن بر اثر آنكه شایسته آن نیستم سرزنش مفرما، چون کسی که طلب كند چیزى را كه شایسته آن نیست سرزنش می شود) و حجّت و برهانم را در آن (آنچه براى درخواست آن عذر و بهانه آورم) به من بیاموز (الهام كن) و تنم را در آن عافیت ده (مرا به بلاء و دردى گرفتار مكن كه به آن براى شایستگى آنچه درخواست نموده ام آزمایشم فرمایى).
(8) اللَّهُمَّ مَنْ أَصْبَحَ لَهُ ثِقَةٌ أَوْ رَجَاءٌ غَیرُكَ، فَقَدْ أَصْبَحْتُ وَ أَنْتَ ثِقَتِی وَ رَجَائِی فِی الْأُمُورِ كُلِّهَا، فَاقْضِ لِی بِخَیرِهَا عَاقِبَةً، وَ نَجِّنِی مِنْ مَضَلَّاتِ الْفِتَنِ بِرَحْمَتِكَ یا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ.
بار خدایا هر كه داخل در صبح شود در حالی كه اعتماد یا امید او به جز تو باشد پس من (مانند او نیستم، بلكه) داخل در صبح شدم در حالی كه اعتماد و امیدم در همه كارها تویی، از این رو عاقبت و انجام بهترین آن كارها را برایم حكم و مقدّر فرما، و مرا به وسیله رحمت و مهربانیت از فتنه ها و آزمایش هاى گمراه كننده (از راه حق) نجات و رهایی ده، اى مهربان ترین مهربانان.
(9) وَ صَلَّى اللهُ عَلَى سَیدِنَا مُحَمَّدٍ رَسُولِ اللهِ الْمُصْطَفَى وَ عَلَى آلِهِ الطَّاهِرِینَ.
و خدا بر سید و بزرگ ما محمّد فرستاده خدا كه برگزیده (از آفریدگان) است و بر آل (خویشان) او (حضرت زهراء و ائمّه معصومین علیهم السّلام) كه (از هر عیب و نقصى) پاكیزه اند درود فرستد.
ترجمه و شرح صحیفه کامله سجادیه (فیض الاسلام)