دعای هشتم: «دُعَاؤُهُ فِی الِاسْتِعَاذَةِ»
- دعاى آن حضرت در پناه بردن به خدا -
(وَ كَانَ مِنْ دُعَائِهِ عَلَیهِ السَّلَامُ فِی الِاسْتِعَاذَةِ مِنَ الْمَكَارِهِ وَ سَیئِ الْأَخْلَاقِ وَ مَذَامِّ الْأَفْعَالِ:)
دعاى هشتم از دعاهاى امام علیه السّلام است در پناه بردن (به خداى تعالى) از سختی ها و بدى اخلاق و كردارهاى نكوهیده:
(1) اللَّهُمَّ إِنی أَعُوذُ بِكَ مِنْ هَیجَانِ الْحِرْصِ، وَ سَوْرَةِ الْغَضَبِ، وَ غَلَبَةِ الْحَسَدِ، وَ ضَعْفِ الصَّبْرِ، وَ قِلَّةِ الْقَنَاعَةِ، وَ شَكَاسَةِ الْخُلُقِ، وَ إِلْحَاحِ الشَّهْوَةِ، وَ مَلَكَةِ الْحَمِیةِ
بار خدایا به تو پناه می برم از حرص و آز (بر دنیا، رسول خدا صلّى الله علیه و آله فرمود: بى نیازترین مردم كسى است كه گرفتار حرص نباشد، و حضرت امام محمّد باقر علیه السّلام فرمود: مثل حریص و آزمند «به دنیا» مثل كرم ابریشم است كه هر چند پیچیدن ابریشم را بر خود فزونى دهد بیرون شدنش را دور «دشوار» سازد تا آنكه با اندوه بمیرد) و تندى غضب و خشم (رسول خدا صلّى الله علیه و آله فرمود: هر كه خشم خود را فرو نشاند خدا او را از عذاب و كیفر خود باز دارد) و تسلّط حسد و رشك (بر دیگران كه آن آرزوى زوال نعمت است از دیگرى براى خود، و چنین آرزویى چه اظهار شود چه نشود حرام است بر خلاف غبطه چون غبطه آنست كه آرزو دارد مانند نعمت دیگرى برایش باشد بى آنكه زوال نعمت را از او بخواهد، حضرت صادق علیه السّلام فرمود: حسد ایمان را می خورد چنان كه آتش هیزم را می خورد) و سستى صبر و شكیبایى (در كار دنیا و آخرت، حضرت امام محمّد باقر علیه السّلام فرمود: پدرم علىّ ابن الحسین علیه السّلام هنگام وفات مرا به سینه گرفت و فرمود:
پسرم تو را وصیت و سفارش می كنم به آنچه پدرم هنگام وفاتش مرا به آن وصیت كرد به آنچه پدرش به او وصیت كرده: «یا بنىّ اصبر على الحقّ و ان كان مرّا یعنى اى پسرم بر آنچه حقّ و درست است شكیبا باش هر چند آن حقّ «در نظر تو» تلخ باشد» و كمى قناعت و خرسند نبودن به كمى قسمت و بهره خود (حضرت صادق علیه السّلام فرمود: در تورات نوشته شده: پسر آدم باش همچنان كه می خواهى، همانطور كه می كنى جزا داده می شوى، کسی که به كمى رزق از جانب خدا راضى و خوشنود باشد خدا كمى عمل را از او می پذیرد، و کسی که به كمى از حلال راضى شود قوت و خوراكش آسان و كسب و پیشه اش پاكیزه و از حدّ و مرز معصیت بیرون گردد) و سوء خلق و بد خوئى (حضرت صادق علیه السّلام فرمود: بد خلق خود را به مشقّت و سختى می اندازد، و از آن حضرت پرسیدند: خلق نیكو چیست؟ فرمود: خود را هموار نما و سخنت را پاكیزه و برادرت را به خوشروئى ملاقات كن) و افراط (تجاوز از حدّ) خواهش نفس، و غلبه حمیت (نكوهش شده كه آن را عصبیت و طرفدارى از ناحق گویند، و آن از لوازم خشم و سرفرازى و خودخواهى است، از حضرت علىّ ابن الحسین علیه السّلام عصبیت را پرسیدند، فرمود: عصبیتى كه دارنده آن گناهكار به شمار می رود آنست كه شخص مى بیند بدهاى قوم خود را بهتر از نیكان قوم دیگران. و امّا حمیت پسندیده شده را غیرت «مردانگى» مى نامند، و آن در حفظ دین و مذهب حق یا در مال یا در اهل و ناموس یا در وطن و شهر به كار می رود كه از مكارم اخلاق و محاسن اعمال است).
(2) وَ مُتَابَعَةِ الْهَوَى، وَ مُخَالَفَةِ الْهُدَى، وَ سِنَةِ الْغَفْلَةِ، وَ تَعَاطِی الْكُلْفَةِ، وَ إِیثَارِ الْبَاطِلِ عَلَى الْحَقِّ، وَ الْإِصْرَارِ عَلَى الْمَأْثَمِ، وَ اسْتِصْغَارِ الْمَعْصِیةِ، وَ اسْتِكْبَارِ الطَّاعَةِ.
و از پیروى هوس (امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: ترسناك ترین چیزی كه بر شما می ترسم دو چیز است: پیروى از هوى و آرزوى دراز، امّا پیروى از هوى شخص را از حق باز می دارد، و امّا آرزوى دراز آخرت را از یاد می برد) و مخالفت هدایت و رستگارى (آنچه را كه خدا و رسول و ائمّه اطهار علیهم السّلام فرموده اند) و خواب غفلت (كه خداى تعالى رسول خود صلّى الله علیه و آله را از آن نهى نموده و فرموده «سوره اعراف، آیه 205»: وَ لا تَكُنْ مِنَ الْغافِلینَ؛ یعنى و از كسانى كه بى خبرند مباش) و اقدام بر تكلّف و كار با مشقّت (كه انسان را به رنج آورده و خسته و بیزار نماید خواه در كار دین و خواه در كار دنیا) و اختیار باطل بر حق، و مداومت بر گناه، و كوچك شمردن معصیت و نافرمانى، و بزرگ داشتن طاعت و بندگى.
(3) وَ مُبَاهَاةِ الْمُكْثِرِینَ، وَ الْإِزْرَاءِ بِالْمُقِلِّینَ، وَ سُوءِ الْوِلَایةِ لِمَنْ تَحْتَ أَیدِینَا، وَ تَرْكِ الشُّكْرِ لِمَنِ اصْطَنَعَ الْعَارِفَةَ عِنْدَنَا
و از به خود نازیدن ثروتمندان، و خوار شمردن فقراء و نیازمندان (پیغمبر صلّى الله علیه و آله فرمود: هر كه مسلمان فقیرى را براى بى چیزى كوچك شمرده و سبك گرداند حقّ خدا را سبك گردانیده پس در خشم خداى عزّ و جل است تا اینكه او را راضى نماید) و بدرفتارى با زیردستان (زن، فرزند، شاگرد، خدمتگزار و پیروان) و شكر بجا نیاوردن از کسی که به ما نیكویى كرده (حضرت علىّ ابن الحسین علیه السّلام فرمود: اشكركم لله اشكركم للنّاس یعنى سپاسگزارنده ترین شما خدا را سپاسگزارنده ترین شما است مردم را).
(4) أَوْ أَنْ نَعْضُدَ ظَالِماً، أَوْ نَخْذُلَ مَلْهُوفاً، أَوْ نَرُومَ مَا لَیسَ لَنَا بِحَقٍّ، أَوْ نَقُولَ فِی الْعِلْمِ بِغَیرِ عِلْمٍ
و از اینكه ستمگرى را كمك كنیم (كه حرام است هر چند در كار مباح و روا باشد مانند جامه دوختن یا مسجد ساختن براى او، در قرآن كریم «سوره هود، آیه 113» فرماید: وَ لا تَرْكَنُوا الَى الَّذینَ ظَلَمُوا فَتَمَسَّكُمُ النَّارُ وَ ما لَكُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ مِنْ اوْلِیاءَ ثُمَّ لا تُنْصَرُون؛ یعنى به سوى ستمگران نروید و آنان را دوست نداشته باشید كه شما را آتش خواهد گرفت و «آن هنگام» جز خدا براى شما دوستانى نیست پس یارى نخواهید شد) یا آنكه ستم رسیده اى را خوار گردانیم (حضرت صادق علیه السّلام فرمود: مؤمنى نیست كه برادرش را خوار كند و بر یارى او توانا باشد جز آنكه خدا او را در دنیا و آخرت خوار گرداند) و آنچه حقّ ما نیست بطلبیم، و در علم (اصول و فروع دین) از روى نادانى سخنى بگوئیم (در «سوره إسراء آیه 36» فرماید: وَ لا تَقْفُ ما لَیسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ، انَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤادَ كُلُّ اولئكَ كانَ عَنْهُ مَسْئوُلاً؛ یعنى دنبال آنچه به آن علم ندارى مرو «تا نشنوى مگو شنیدم، تا نبینى مگو دیدم، تا ندانى مگو دانستم» كه گوش و چشم و دل همه پرسیده می شوند «از گوش می پرسند چه شنیدى و براى چه شنیدى؟ از چشم چه دیدى و براى چه دیدى؟ از دل چه دانستى و براى چه دانستى؟» مفضّل ابن یزید گفت: حضرت صادق علیه السّلام فرمود: تو را از دو خصلت باز می دارم كه در آن دو مردان تباه شدند: یكى آنكه خدا را از روى نادرستى بپرستى، و دیگر اینكه از روى نادانى براى مردم فتوى داده حكمى بیان نمائى، و حضرت باقر علیه السّلام فرمود: هر كه ندانسته و بى رستگارى بین مردم فتوى دهد ملائكه رحمت و فرشتگان عذاب او را لعن نمایند و گناه عمل كننده به فتواى او بر او است، و زرارة ابن اعین گفت: از حضرت باقر علیه السّلام پرسیدم: حقّ خدا بر بندگان چیست؟ فرمود: اینكه بگویند آنچه می دانند و باز ایستند از آنچه نمی دانند).
(5) وَ نَعُوذُ بِكَ أَنْ نَنْطَوِی عَلَى غِشِّ أَحَدٍ، وَ أَنْ نُعْجِبَ بِأَعْمَالِنَا، وَ نَمُدَّ فِی آمَالِنَا
و پناه می بریم به تو از غشّ (خیانت و نمایاندن خلاف آنچه در درون است) یا كسى را قصد كنیم (رسول خدا صلّى الله علیه و آله فرمود: هر كه بخوابد و در دل او براى برادر مؤمنش غشّ باشد در خشم خدا خوابیده و تا به صبح چنین باشد، و اگر با این حال بمیرد بر غیر دین اسلام مرده، و هم آن حضرت صلّى الله علیه و آله فرمود: من غشّ مسلما فی بیع او شراء فلیس منّا یعنى هر كه با مسلمانى در فروش و خرید غشّ نماید از ما نخواهد بود) و در كردارهامان خودپسند باشیم (حضرت صادق علیه السّلام فرمود: خدا می دانست كه گناه براى مؤمن بهتر از عجب است، و اگر چنین نبود هیچگاه او را به گناه آزمایش نمى نمود) و آرزوهامان را دراز گردانیم.
(6) وَ نَعُوذُ بِكَ مِنْ سُوءِ السَّرِیرَةِ، وَ احْتِقَارِ الصَّغِیرَةِ، وَ أَنْ یسْتَحْوِذَ عَلَینَا الشَّیطَانُ، أَوْ ینْكُبَنَا الزَّمَانُ، أَوْ یتَهَضَّمَنَا السُّلْطَانُ
و پناه می بریم به تو از بدى راز نهفته در دل (حضرت صادق علیه السّلام فرمود: بنده اى نیست كه خیر و نیكى را پنهان كند پس روزها می گذرد تا اینكه خدا براى او خیرى آشكار سازد، و بنده اى نیست كه بدى پوشیده نماید پس روزها می گذرد تا اینكه خدا براى او شرّى هویدا گرداند) و از كوچك شمردن گناه خرد (گناهى كه در دین براى آن حدّ و مجازات واجب نگردیده، رسول خدا صلّى الله علیه و آله به ابى ذر فرمود: به كوچكى گناه نگاه مكن، به کسی که او را معصیت و نافرمانى می كنى نگاه كن) و از اینكه شیطان بر ما دست یابد، یا روزگار ما را بدبخت گرداند، یا پادشاه بر ما ستم نماید.
(7) وَ نَعُوذُ بِكَ مِنْ تَنَاوُلِ الْإِسرَافِ، وَ مِنْ فِقْدَانِ الْكَفَافِ
و پناه می بریم به تو از اقدام بر اسراف (صرف مال بیش از آنكه شرع و عقل جائز داند، رسول خدا صلّى الله علیه و آله فرمود: هر كه در زندگى میانه رو باشد خدا روزى به او می رساند و هر كه زیاده روى كند خدا او را از روزى نومید گرداند، و حضرت صادق علیه السّلام فرمود: میانه روى چیزى است كه خدا آن را دوست دارد، و زیاده روى چیزى است كه خدا آن را دشمن دارد اگر چه هسته خرما را دور اندازى، زیرا آن براى چیزى به كار آید و اگر چه نمی خورده آبى باشد كه آشامیده اى، و ناگفته نماند: اسراف تنها در مال و دارائى نیست، بلكه قرار دادن هر چیز است در غیر جاى خود، چنان كه خداى تعالى قوم لوط را براى كار بی جا به اسراف وصف نموده «سوره اعراف آیه 81»: بَلْ انْتُمْ قَوْمٌ مُسْرِفُونَ؛ یعنى شما گروهى اسراف كننده اید) و از نیافتن روزى به اندازه نیازمندى (كه انسان را از درخواست از مردم باز داشته بى نیاز گرداند، حضرت امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: براى خلق خداى تعالى پاداش ها و كیفر‌هاى فقر هست، و از جمله نشانه فقر هر گاه پاداش باشد آنست كه داراى خلق نیكو باشد، و پروردگارش را اطاعت نماید، و از حال خود شكوه نكند، و خداى تعالى را سپاس گزارد، و از جمله نشانه فقر هر گاه كیفر باشد آنست كه بد خلق باشد، و پروردگارش را نافرمانى كند، و شكوه بسیار نماید، و از مقدّر شده به خشم آید).
(8) وَ نَعُوذُ بِكَ مِنْ شَمَاتَةِ الْأَعْدَاءِ، وَ مِنَ الْفَقْرِ إِلَى الْأَكْفَاءِ، وَ مِنْ مَعِیشَةٍ فِی شِدَّةٍ، وَ مِیتَةٍ عَلَى غَیرِ عُدَّةٍ.
و پناه می بریم به تو از شماتت و شاد شدن دشمنان (از گرفتارى كه به ما رخ می دهد، از حضرت ایوب علیه السّلام پرسیدند: از آنچه بر تو گذشت كدام سخت تر بود؟ فرمود: شماتت دشمنان، حضرت صادق علیه السّلام فرمود: هر كه برادر خود «مؤمنى» را به مصیبت و اندوهى كه به او رخ داده شماتت كند از دنیا نمی رود تا اینكه گرفتار شود) و از نیازمندى به مانندان خود (در نسب و حسب یعنى در نژاد و بزرگى، یا افراد مردم) و از زندگى در سختى، و از مردن بى ساز و سامان (تقوى و عمل صالح كه توشه سفر مرگ است).
(9) وَ نَعُوذُ بِكَ مِنَ الْحَسْرَةِ الْعُظْمَى، وَ الْمُصِیبَةِ الْكُبْرَى، وَ أَشْقَى الشَّقَاءِ، وَ سُوءِ الْمَآبِ، وَ حِرْمَانِ الثَّوَابِ، وَ حُلُولِ الْعِقَابِ
و پناه می بریم به تو از بزرگترین تأسّف و افسوس (در آخرت براى نداشتن اعمال صالحه در دنیا) و بزرگترین مصیبت و اندوه (در دین، از حضرت امیرالمؤمنین علیه السّلام پرسیدند: سخت ترین مصیبت ها كدام است؟ فرمود: مصیبت در دین) و بدترین بدبختى (دخول در آتش) و از بدى بازگشت (به دوزخ) و نومیدى از پاداش (بهشت) و رسیدن كیفر (در قیامت).
(10) اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ أَعِذْنِی مِنْ كُلِّ ذَلِكَ بِرَحْمَتِكَ وَ جَمِیعَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ، یا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ.
بار خدایا بر محمّد و آل او درود فرست، و مرا و همه مردان و زنان با ایمان را به رحمتت (كه هر چیز را فرا گرفته) از آنچه گفته شد پناه ده اى مهربان ترین مهربانان (حضرت امام محمّد باقر علیه السّلام فرمود: به خدا قسم بنده مؤمن در حاجت خود براى خداى عزّ و جلّ اصرار نمی كند جز آنكه خدا حاجتش را روا می سازد، و حضرت امام جعفر صادق علیه السّلام فرمود: خداى عزّ و جلّ اصرار در درخواست بعضى از مردم را بر بعضى نمى پسندد و آن را براى خود دوست دارد، خداى عزّ و جلّ، دوست دارد كه از او سؤال كنند و آنچه نزد او است بخواهند).
ترجمه و شرح صحیفه کامله سجادیه (فیض الاسلام)