دعای چهل و ششم: «دُعَاؤُهُ فِی عِیدِ الْفِطْرِ وَ الْجُمُعَةِ»
- دعاى آن حضرت براى عيد فطر و جمعه -
(وَ كَانَ مِنْ دُعَائِهِ عَلَیهِ السَّلَامُ فِی یوْمِ الْفِطْرِ)
دعاى چهل و ششم از دعاهاى امام علیه السّلام است در روز فطر (اوّل ماه شوّال) و در روز جمعه
إِذَا انْصَرَفَ مِنْ صَلَاتِهِ قَامَ قَائِماً ثُمَّ اسْتَقْبَلَ الْقِبْلَةَ، وَ فِی یوْمِ الْجُمُعَةِ، فَقَالَ:)
هنگامی كه نماز آن را بجا می آورد رو به قبله می ایستاد و می گفت:
(1) یا مَنْ یرْحَمُ مَنْ لَا یرْحَمُهُ الْعِبَادُ
اى آنكه رحم می كند كسى را كه بندگان به او رحم نمی كنند (زیرا رحمت و مهربانى خداوند متعال از قبیل آفریدن، روزى دادن، سود رساندن و جلوگیرى از ضرر و زیان بى علّت و غرضى همه موجودات را فرا خواهد گرفت، و رحمت بندگان یكدیگر را از روى علّت و غرضى است مانند پاداش خواستن و ستودن بر آن، پس هرگاه علّت و غرضى نباشد رحمت و مهربانى نخواهد بود، از این رو خداوند رحم می كند كسى را كه بندگان به او رحم نمی كنند، و گفته اند: از جمله كمال رحمت او پوشاندن عیوب و زشتی هاى تو است، و او عیوبى از تو می داند كه اگر آن را پدرت می دانست از تو جدایى می نمود، و اگر همبسترت می دانست با تو زندگى نمی كرد، و اگر خدمتكارت می دانست می گریخت، و اگر همسایه ات می دانست در ویران ساختن خانه ات می كوشید، پس كدام رحمت و مهربانى كامل تر از رحمت خداوند سبحان است).
(2) وَ یا مَنْ یقْبَلُ مَنْ لَا تَقْبَلُهُ الْبِلَادُ
و اى آنكه می پذیرد كسى را كه اهل شهرها او را نمی پذیرند.
(3) وَ یا مَنْ لَا یحْتَقِرُ أَهْلَ الْحَاجَةِ إِلَیهِ
و اى آنكه نیازمندانش را خوار نمی گرداند.
(4) وَ یا مَنْ لَا یخَیبُ الْمُلِحِّینَ عَلَیهِ.
و اى آنكه اصراركنندگان خود (كسانی که پیوسته از او حاجت می طلبند) را نومید نمی سازد.
(5) وَ یا مَنْ لَا یجْبَهُ بِالرَّدِّ أَهْلَ الدَّالَّةِ عَلَیهِ
و اى آنكه دست رد و منع بر پیشانى كسانی که به محبّت و دوستى او اعتماد دارند و بر او افراط و تجاوز از حد می نمایند نمی زند.
(6) وَ یا مَنْ یجْتَبِی صَغِیرَ مَا یتْحَفُ بِهِ، وَ یشْكُرُ یسِیرَ مَا یعْمَلُ لَهُ.
و اى آنكه چیز خردى را كه به او ارمغان دهند (عمل كوچكى را كه به او اختصاص دهند) می پذیرد، و اندك چیزى (كارى) را كه براى او انجام دهند جزا می دهد.
(7) وَ یا مَنْ یشْكُرُ عَلَى الْقَلِیلِ وَ یجَازِی بِالْجَلِیلِ
و اى آنكه عمل كم را می پذیرد و پاداش بزرگ می دهد.
(8) وَ یا مَنْ یدْنُو إِلَى مَنْ دَنَا مِنْهُ.
و اى آنكه نزدیك می شود (احسان و نیكى می نماید) به کسی که به او نزدیك شود (عبادت و بندگى كند).
(9) وَ یا مَنْ یدْعُو إِلَى نَفْسِهِ مَنْ أَدْبَرَ عَنْهُ.
و اى آنكه به سوی خود می خواند (به توبه و بازگشت امر می فرماید) كسى را كه از او رو برگرداند (معصیت و نافرمانى كند).
(10) وَ یا مَنْ لَا یغَیرُ النِّعْمَةَ، وَ لَا یبَادِرُ بِالنَّقِمَةِ.
و اى آنكه نعمت و بخشش را (بزرگ باشد یا كوچك) تغییر نمی دهد (نیست و نابود نمی گرداند، و به عذاب و كیفر تبدیل نمی نماید، اشاره به قول خداى تعالى «سوره رعد آیه 11»: انَّ اللهَ لا یغَیرُ ما بِقَوْمٍ حَتىَّ یغَیرُوا ما بِانْفُسِهِمْ؛ «خدا نعمت قوم و گروهى را دگرگون نمی سازد تا اینكه نیكی شان را به بدى تبدیل نماید» و در واقع تغییر نعمت ایشان از جانب خداوند سبحان نیست تا گفته شود بین عبارت دعاء: یا من لا یغیر النّعمة، و آیه شریفه منافات دارد، بلكه تغییر نعمت به سبب بدى آنان است پس گوئیا ایشان تغییردهنده نعمت هستند) و به كیفر رساندن (گنهكاران) شتاب نمی كند (بلكه از راه لطف و احسان آنها را مهلت می دهد تا از معصیت و گناه توبه نمایند).
(11) وَ یا مَنْ یثْمِرُ الْحَسَنَةَ حَتَّى ینمی‌هَا، وَ یتَجَاوَزُ عَنِ السَّیئَةِ حَتَّى یعَفِّیهَا.
و اى آنكه نیكى را به بار می آورد تا آن را بیافزاید (داراى ثمره و سود گرداند) و از بدى در می گذرد تا آن را ناپدید كند (ببخشد).
(12) انْصَرَفَتِ الْآمَالُ دُونَ مَدَى كَرَمِكَ بِالْحَاجَاتِ، وَ امْتَلَأَتْ بِفَیضِ جُودِكَ أَوْعِیةُ الطَّلِبَاتِ، وَ تَفَسَّخَتْ دُونَ بُلُوغِ نَعْتِكَ الصِّفَاتُ، فَلَكَ الْعُلُوُّ الْأَعْلَى فَوْقَ كُلِّ عَالٍ، وَ الْجَلَالُ الْأَمْجَدُ فَوْقَ كُلِّ جَلَالٍ.
آرزوها پیش از رسیدن به منتهى و پایان جود و بخشش تو با (روا شدن) خواسته ها برگشتند (زیرا غایت و منتهى براى كرم و جود تو نیست) و جام هاى حاجات و خواسته ها به جریان و روان شدن جود و بخشش تو پر شد، و اوصاف پیش از رسیدن به (كنه و حقیقت) وصف تو از هم گسیختند (ناتوان گشته مانده اند) زیرا بلندترین بلندى بر بالاى هر بلندى، و بزرگترین بزرگى بر بالاى هر بزرگى بس تو را است (نه غیر تو را).
(13) كُلُّ جَلِیلٍ عِنْدَكَ صَغِیرٌ، وَ كُلُّ شَرِیفٍ فِی جَنْبِ شَرَفِكَ حَقِیرٌ، خَابَ الْوَافِدُونَ عَلَى غَیرِكَ، وَ خَسِرَ الْمُتَعَرِّضُونَ إِلَّا لَكَ، وَ ضَاعَ الْمُلِمُّونَ إِلَّا بِكَ، وَ أَجْدَبَ الْمُنْتَجِعُونَ إِلَّا مَنِ انْتَجَعَ فَضْلَكَ
هر بزرگى در برابر تو خرد، و هر ارجمندى در كنار ارجمندیت خوار است (هر چند نسبت به دیگرى بزرگ و ارجمند باشد، زیرا هر موجودى در تحت قدرت و توانایی و مشیت و خواست تو است) آنان که به سوی غیر تو آمدند نومید گشتند، و آنان که جز تو را درخواست نمودند زیان كردند، و آنان که به درگاه جز تو فرود آمدند تباه شدند، و نعمت خواهان جز کسی که از فضل و احسان تو نعمت خواست دچار خشكسالى (بدبختى و گرفتارى) گردیدند.
(14) بَابُكَ مَفْتُوحٌ لِلرَّاغِبِینَ، وَ جُودُكَ مُبَاحٌ لِلسَّائِلِینَ، وَ إِغَاثَتُكَ قَرِیبَةٌ مِنَ الْمُسْتَغِیثِینَ.
در (رحمت) تو به روى آنان که خواهانند باز است، و بخشش تو براى درخواست كنندگان مباح و روا است (ممنوع و بازداشته نشده) و فریادرسی ات به فریادرس خواهان نزدیك است.
(15) لَا یخِیبُ مِنْكَ الْآمِلُونَ، وَ لَا ییأَسُ مِنْ عَطَائِكَ الْمُتَعَرِّضُونَ، وَ لا یشْقَى بِنَقِمَتِكَ الْمُسْتَغْفِرُونَ.
امیدواران از تو محروم نمی مانند، و درخواست كنندگان عطاء و بخششت نومید نمی گردند، و آمرزش خواهان به عذاب و كیفرت بدبخت نمی شوند (اشاره به قول خداى تعالى «سوره أنفال، آیه 33»: وَ ما كانَ اللهُ لِیعَذِّبَهُمْ وَ انْتَ فیهِمْ، وَ ما كانَ اللهُ مُعَذِّبَهُمْ وَ هُمْ یسْتَغْفِرُونَ؛ یعنى و خدا ایشان را عذاب نخواهد كرد در حالی که تو در میان ایشان باشى، و هم آنان را به كیفر نمی رساند در حالی که استغفار نموده آمرزش می طلبند).
(16) رِزْقُكَ مَبْسُوطٌ لِمَنْ عَصَاكَ، وَ حِلْمُكَ مُعْتَرِضٌ لِمَنْ نَاوَاكَ، عَادَتُكَ الْإِحْسَانُ إِلَى الْمُسِیئِینَ، وَ سُنَّتُكَ الْإِبْقَاءُ عَلَى الْمُعْتَدِینَ حَتَّى لَقَدْ غَرَّتْهُمْ أَنَاتُكَ عَنِ الرُّجُوعِ، وَ صَدَّهُمْ إِمْهَالُكَ عَنِ النُّزُوعِ.
روزى تو براى کسی که معصیت و نافرمانیت كرده گسترده (از جهت اظهار كمال كرم و بخششت او را هم فرا گرفته) و حلم و بردباریت (شتاب نكردن در انتقام و به كیفر رساندن) براى آنكه با تو دشمنى نموده (فرمانت نبرده) رو آورنده است (زیرا) عادت و روش تو به بدكاران احسان و نیكى است، و طریقه (حكمت) تو بر تجاوز كنندگان از حدّ رحمت و مهربانى است (این سخن با قول خداى تعالى «سوره بقره، آیه 190»: انَّ اللهَ لا یحِبُت الْمُعْتَدینَ؛ یعنى خدا تجاوز كنندگان از حدّ «ستمكاران» را دوست ندارد «رحمت او ایشان را فرا نخواهد گرفت» منافات ندارد، زیرا رحمت او بر ایشان از جهت اقتضاء ذات او است، و دوست نداشتنش آنها را از جهت اقتضاء از حدّ تجاوز نمودن آنان است) تا اینكه مهلت دادن تو ایشان را از بازگشت (از باطل به سوی حق) مغرور ساخته و فریب داده، و شتاب نكردن تو (در كیفر) آنها را از باز ایستادن (بجا نیاوردن گناه) بازداشته.
(17) وَ إِنَّمَا تَأَنَّیتَ بِهِمْ لِیفِیئُوا إِلَى أَمْرِكَ، وَ أَمْهَلْتَهُمْ ثِقَةً بِدَوَامِ مُلْكِكَ، فَمَنْ كَانَ مِنْ أَهْلِ السَّعَادَةِ خَتَمْتَ لَهُ بِهَا، وَ مَنْ كَانَ مِنْ أَهْلِ الشَّقَاوَةِ خَذَلْتَهُ لَهَا.
و (ایشان غفلت دارند از) اینكه آنان را مهلت داده اى براى آنست كه به فرمان تو بازگردند، و اینكه درباره (كیفر) آنها شتاب ننمودى از جهت اعتماد به دوام و همیشگى ملك و پادشاهى خود می باشد (چون كسى عجله و شتاب می نماید كه از گذشتن وقت بترسد، ولى کسی که بر قدرت و تسلّط خویش بر هر كه بخواهد و هر وقت كه بخواهد اعتماد داشته باشد سببى براى عجله و شتاب او نیست) پس هر كه سزاوار نیكبختى بوده خاتمه و پایان كارش را نیكبخت گردانیدى، و هر كه شایسته بدبختى بوده او را از جهت بدبختى خوار ساختى (كمك و یارى نكرده به خود واگذاشتى).
(18) كُلُّهُمْ صَائِرُونَ، إِلَى حُكْمِكَ، وَ أَمُورُهُمْ آئِلَةٌ إِلَى أَمْرِكَ، لَمْ یهِنْ عَلَى طُولِ مُدَّتِهِمْ سُلْطَانُكَ، وَ لَمْ یدْحَضْ لِتَرْكِ مُعَاجَلَتِهِمْ بُرْهَانُكَ.
همه ایشان (نیكبختان و بدبختان) به حكم تو می رسند، و گفتار و كردارشان به فرمان تو باز می گردد (بازگشت همه به سوی تو است، و تو درباره ایشان به پاداش و كیفر و گذشت حكم كرده فرمان خواهى داد، چنان كه در قرآن كریم «سوره أنعام، آیه 60» فرموده: ثُمَّ الَیهِ مَرْجِعُكُمْ ثُمَّ ینَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ؛ یعنى پس بازگشت شما «بعد از مرگ» به سوى او است، سپس «در روز قیامت» شما را به آنچه بجا می آورید آگاه می سازد) و طول مدّت (مهلت دادن توبه) ایشان حجّت و دلیل تو را (در انتقام بر آنها) سست نساخته (چنان كه جز تو هر كه را بر دیگرى حجّتى باشد و به وسیله آن در گرفتن حق خود شتاب ننماید تا آنكه به طول انجامد حجّتش سست و از گرفتن حقّ خود ناتوان گردد) و از جهت شتاب نكردن در(باره بازخواست از) اینان دلیل آشكار تو (درباره عذاب آنان) باطل و نادرست نشده (به اینكه گفته شود: اگر خداى تعالى را بر آنها حجّت و دلیلى بود مهلتشان نمی داد).
(19) حُجَّتُكَ قَائِمَةٌ لَا تُدْحَضُ، وَ سُلْطَانُكَ ثَابِتٌ لَا یزُولُ، فَالْوَیلُ الدَّائِمُ لِمَنْ جَنَحَ عَنْكَ، وَ الْخَیبَةُ الْخَاذِلَةُ لِمَنْ خَابَ مِنْكَ، وَ الشَّقَاءُ الْأَشْقَى لِمَنِ اغْتَرَّ بِكَ.
حجّت و دلیل تو پابر جا است كه باطل نمی شود، و سلطنت و پادشاهیت ثابت و همیشگى است كه نیست نمی گردد، پس عذاب همیشگى كسى را است كه از تو برگشته، و نومیدى خوار كننده كسى را است كه از تو نومید گردیده، و بدبخت ترین بدبختى براى كسى است كه به (كرم و بخشش) تو مغرور و فریفته و (بر معصیت و نافرمانیت) جرات نموده دلیر شود (زیرا كریم هر گاه به كسى بى عوض و غرضى نعمت داد و او را به چیزى امر نمود و او معصیت و نافرمانیش كرد و شكر نعمتش را بجا نیاورد لازمه كرمش چشم پوشى از گناه او نمی باشد).
(20) مَا أَكْثَرَ تَصَرُّفَهُ فِی عَذَابِكَ، وَ مَا أَطْوَلَ تَرَدُّدَهُ فِی عِقَابِكَ، وَ مَا أَبْعَدَ غَایتَهُ مِنَ الْفَرَجِ، وَ مَا أَقْنَطَهُ مِنْ سُهُولَةِ الْمَخْرَجِ!! عَدْلًا مِنْ قَضَائِكَ لَا تَجُورُ فِیهِ، وَ إِنْصَافاً مِنْ حُكْمِكَ لَا تَحِیفُ عَلَیهِ.
چه بسیار است پی در پی بازگشت او (آن مغرور به كرمت) در شكنجه تو، و چه طولانى است سرگردانیش در كیفر تو، و چه دور است پایان غم و اندوهش، و چه نومید است از رهایی یافتن به آسانى!! (همه این گرفتاری هاى او) از روى عدل در حكم تو است كه در آن ظلم نمی كنى، و از روى انصاف و دادگرى در فرمان تو است كه بر او ستم نمی نمایی.
(21) فَقَدْ ظَاهَرْتَ الْحُجَجَ، وَ أَبْلَیتَ الْأَعْذَارَ، وَ قَدْ تَقَدَّمْتَ بِالْوَعِیدِ، وَ تَلَطَّفْتَ فِی التَّرْغِیبِ، وَ ضَرَبْتَ الْأَمْثَالَ، وَ أَطَلْتَ الْإِمْهَالَ، وَ أَخَّرْتَ وَ أَنْتَ مُسْتَطِیعٌ لِلمُعَاجَلَةِ، وَ تَأَنَّیتَ وَ أَنْتَ مَلِیءٌ بِالْمُبَادَرَةِ
براى آنكه حجّت ها و دلیل هایت را پی در پی و به كمك یكدیگر گردانیده اى، و دلیل ها را بیان كرده آشكار ساخته اى، و تهدید و ترساندن (از عذاب خود) را اعلام نموده اى، و در ترغیب و خواهان نمودن (به پاداش) لطف و نیكویى بجا آورده اى، و (در قرآن كریم) مثل ها زده و داستان ها بیان فرموده اى، و مهلت دادن را طولانى كرده، و (كیفر را) به تأخیر انداخته اى در حالی که تو بر شتاب كردن توانایی، و شتاب نكردى و تو به شتاب نمودن قادرى.
(22) لَمْ تَكُنْ أَنَاتُكَ عَجْزاً، وَ لَا إِمْهَالُكَ وَهْناً، وَ لَا إِمْسَاكُكَ غَفْلَةً، وَ لَا انْتِظَارُكَ مُدَارَاةً، بَلْ لِتَكُونَ حُجَّتُكَ أَبْلَغَ، وَ كَرَمُكَ أَكْمَلَ، وَ إِحْسَانُكَ أَوْفَى، وَ نِعْمَتُكَ أَتَمَّ، كُلُّ ذَلِكَ كَانَ وَ لَمْ تَزَلْ، وَ هُوَ كَائِنٌ وَ لَا تَزَالُ.
مكث و درنگ نمودن تو نه از روى ناتوانى است، و مهلت دادنت نه از روى سستى است، و خودداریت نه از روى بی خبرى است و به تأخیر انداختنت نه از روى ملاطفت و خوش رفتارى است (كه از ترس شرّ كسى كه او را مهلت داده اى باشد) بلكه براى آنست كه حجّت تو رساتر و كرم و بخشش تو كامل تر و نیكى تو فراوان تر و نعمت تو تمام تر باشد، و همه آنچه گفته شد (جمله بیست و یكم تا اینجا) بوده و همیشه بوده و هست و همیشه خواهد بود.
(23) حُجَّتُكَ أَجَلُّ مِنْ أَنْ تُوصَفَ بِكُلِّهَا، وَ مَجْدُكَ أَرْفَعُ مِنْ أَنْ یحَدَّ بِكُنْهِهِ، وَ نِعْمَتُكَ أَكْثَرُ مِنْ أَنْ تُحْصَى بِأَسْرِهَا، وَ إِحْسَانُكَ أَكْثَرُ مِنْ أَنْ تُشْكَرَ عَلَى أَقَلِّهِ
حجّت و دلیل تو بزرگتر از آنست كه به همه (وصف) آن وصف شود (حجّت تو منزّه است از اینكه مخلوق و آفریده اى بر احاطه به وصف آن توانایی داشته باشد) و بزرگى تو بالاتر از آنست كه كنه و حقیقت آن به حدّى درآید (پایانى براى آن تعیین گردد) و نعمت تو افزون تر از آنست كه همه آن شمرده شود، و نیكى تو بیشتر از آنست كه بر كمتر آن سپاس گزارده شوى.
(24) وَ قَدْ قَصَّرَ بِی السُّكُوتُ عَنْ تَحْمِیدِكَ، وَ فَهَّهَنِی الْإِمْسَاكُ عَنْ تَمْجِیدِكَ، وَ قُصَارَای الْإِقْرَارُ بِالْحُسُورِ، لَا رَغْبَةً ـ یا إِلَهِی ـ بَلْ عَجْزاً.
و خاموشى مرا از سپاس گزاردن تو ناتوان ساخته، و خوددارى مرا از بزرگ داشتن تو درمانده كرده (من از سپاس گزاردن و بزرگ داشتن تو ناتوان و درمانده ام از این رو خاموش گشته و خوددارى می نمایم، پس گوئیا خاموشى و خوددارى مرا ناتوان و درمانده نموده است) و نهایت كوشش من (در سپاسگزارى) اعتراف به درماندگى است، نه از روى بى رغبتى و دورى گزیدن از سپاسگزارى ـ اى خداى من ـ بلكه از روى عجز و ناتوانى است.
(25) فَهَا أَنَا ذَا أَؤُمُّكَ بِالْوِفَادَةِ، وَ أَسْأَلُكَ حُسْنَ الرِّفَادَةِ، فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ اسْمَعْ نَجْوَای، وَ اسْتَجِبْ دُعَائِی، وَ لَا تَخْتِمْ یوْمِی بِخَیبَتِی، وَ لَا تَجْبَهْنِی بِالرَّدِّ فِی مَسْأَلَتِی، وَ أَكْرِمْ مِنْ عِنْدِكَ مُنْصَرَفِی، وَ إِلَیكَ مُنْقَلَبِی، إِنَّكَ غَیرُ ضَائِقٍ بِمَا تُرِیدُ، وَ لَا عَاجِزٍ عَمَّا تُسْأَلُ، وَ أَنْتَ عَلَى كُلِّ شَیءٍ قَدِیرٌ، وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِی الْعَظِیمِ.
پس (چون حال چنین است) اینك منم كه آمدن به درگاه تو را قصد می كنم، و عطا و بخشش نیكو از تو می خواهم، پس بر محمّد و آل او درود فرست، و رازم را بشنو، و دعا و درخواستم را روا ساز، و روزم را به نومیدى به پایان مرسان، و در خواهشم دست رد و منع بر پیشانیم مزن (مرا نومید مگردان) و رفتنم را از نزد خود و بازگشتنم را به سویت گرامى دار، زیرا تو به آنچه بخواهى گرفتار سختى نمی شوى، و از آنچه از تو خواسته شود ناتوان نیستى، و تو بر هر چیز توانایی، و انتقال (از معاصى) و توانایی (بر طاعت براى ما) نیست جز به یارى خداى بلند مرتبه بزرگ (كه خردها از درك حقیقت ذات او فرو می مانند).
ترجمه و شرح صحیفه کامله سجادیه (فیض الاسلام)