دعای سی و هشتم: «دُعَاؤُهُ فِی الِاعْتِذَارِ»
- دعاى آن حضرت در عذر خواستن -
(وَ كَانَ مِنْ دُعَائِهِ عَلَیهِ السَّلَامُ فِی الِاعْتِذَارِ مِنْ تَبِعَاتِ الْعِبَادِ وَ مِنَ التَّقْصِیرِ فِی حُقُوقِهِمْ وَ فِی فَكَاكِ رَقَبَتِهِ مِنَ النَّارِ:)
دعاى سى و هشتم از دعاهاى امام علیه السّلام است در عذرخواهى از دادخواهی هاى مردم
بر اثر ظلم و ستمى كه به آنها رسیده، و از كوتاهى در حقوق و بهره ایشان، و در آزادى از آتش (به وسیله توبه، عذر و پوزش خواستن سه قسم است: (1) كسى به دیگرى می گوید: من فلان كار را بجا نیاوردم (2) می گوید: بر اثر فلان بجا آوردم (3) می گوید: بجا آوردم و دیگر بجا نخواهم آورد، و معنى توبه قسم سوّم است):
(1) اللَّهُمَّ إِنِّی أَعْتَذِرُ إِلَیكَ مِنْ مَظْلُومٍ ظُلِمَ بِحَضْرَتِی فَلَمْ أَنْصُرْهُ، وَ مِنْ مَعْرُوفٍ أُسْدِی إِلَی فَلَمْ أَشْكُرْهُ، وَ مِنْ مُسِیءٍ اعْتَذَرَ إِلَی فَلَمْ أَعْذِرْهُ، وَ مِنْ ذِی فَاقَةٍ سَأَلَنِی فَلَمْ أُوثِرْهُ، وَ مِنْ حَقِّ ذِی حَقٍّ لَزِمَنِی لِمُؤْمِنٍ فَلَمْ أُوَفِّرْهُ، وَ مِنْ عَیبِ مُؤْمِنٍ ظَهَرَ لِی فَلَمْ أَسْتُرْهُ، وَ مِنْ كُلِّ إِثْمٍ عَرَضَ لِی فَلَمْ أَهْجُرْهُ.
بار خدایا من به درگاه تو عذر می خواهم از ستم كشیده اى كه در برابر من به او ستم رسیده و من او را یارى نكرده ام (زیرا یارى كردن مؤمن حقّ واجبى است بر مؤمن دیگر كه اگر او را یارى نكند مؤاخذه و بازپرس می شود، حضرت صادق ـ علیه السّلام ـ فرموده: مؤمنى كه برادر «هم كیش» خود را یارى كند و بر یارى او توانایی داشته باشد خداوند او را در آخرت یارى خواهد كرد «از گرفتاری ها و شكنجه هاى آن سرا رهایی اش می دهد» و مؤمنى كه برادرش را خوار گرداند و بر یارى او توانا باشد خدا او را در دنیا و آخرت خوار نماید «در دنیا بدبخت و در آخرت از رحمتش دور سازد») و از احسان و نیكى كه به من شده و سپاس آن را بجا نیاورده ام (حضرت رسول ـ صلّى الله علیه و آله ـ فرموده: هر كه به او احسان شود باید جزاى آن را بدهد، اگر نتوانست باید آن را بستاید، و اگر چنین نكرد كفران آن نعمت نموده، حضرت صادق ـ علیه السّلام ـ فرموده: خدا لعنت كند «از رحمتش دور گرداند» كسانى را كه راه احسان و نیكى را بریده و جلوگیرى می نمایند، گفتند: چه كسانى از راه احسان جلوگیرى می كنند؟
فرمود: مردى كه به او احسان شود و آن را كفران نماید) و از بدكردارى كه از من عذر خواسته و من عذرش را نپذیرفته ام (پیغمبر ـ صلّى الله علیه و آله ـ فرموده: کسی که بیزارى جستن بد كردارى را از بدى كه كرده راست گوید یا دروغ نپذیرد و بر سر حوض «نهرى كه خداى تعالى در بهشت به من عطا كرده» نزد من نخواهد آمد) و از نیازمندى كه از من درخواست نموده و من او را نبخشیده و بر خود برترى نداده ام (حضرت صادق ـ علیه السّلام ـ به ابان بن تغلب فرمود: هر گاه نصف دارائی ات را به مؤمنى تقسیم نمودى او را بر خود مقدّم نداشته و برترى نداده اى و تو و او یكسان هستید، او را بر خود برترى می دهى اگر از نصف دیگر به او ببخشى) و از حقّ صاحب حقّ مؤمنى كه بر من لازم است و آن را نداده ام (معلّى ابن خنیس گفته: به حضرت صادق ـ علیه السّلام ـ گفتم: حقّ مسلمان بر مسلمان چیست؟ فرمود: هفت حق واجب است، حقّى از آنها نیست جز آنكه بر او واجب می باشد، اگر حقّى از آنها را ضایع سازد از دوستى خدا و طاعت او بیرون رفته، و خدا را در او نصیب و بهره اى نیست «خدا را بندگى نكرده» به آن حضرت گفتم: فدایت شوم آن هفت حق چیست؟ فرمود:
اى معلّى من بر تو مهربانم می ترسم آنها را ضایع و تباه سازى و حفظ نكنى و بدانى و عمل ننمایى، گفتم: قوّت و توانایی جز از جانب خدا نیست «امید است خداى تعالى توانایی و توفیق عمل به آنها را عطاء فرماید» فرمود: كمتر حق از آنها آنست كه براى او دوست دارى آنچه را كه براى خود دوست می دارى، و نپسندى براى او آنچه را كه براى خود نمى پسندى، و حقّ دوّم آنست كه از خشم او دورى گزینى «كارى نكنى كه او را خشمناك سازى» و رضا و خوشنودى او را پیروى نمایى، و فرمان او را انجام دهى، و حقّ سوّم آنست كه او را به جان و مال و زبان و دست و پا یارى كنى، و حقّ چهارم آنست كه تو دیدبان و راهنما و آیینه او باشى، و حقّ پنجم آنست كه تو سیر نباشى و او گرسنه و تو سیراب و او تشنه، و تو جامه نپوشى و او برهنه باشد، و حقّ ششم آنست كه براى تو خدمتگزار باشد و براى برادر «هم كیش» تو خدمتگزارى نباشد لازم است كه خدمتگزارت را بفرستى تا جامه او را بشوید و خوراكش را پخته سازد و بسترش را بگستراند، و حقّ هفتم آنست كه سوگندش را تصدیق نموده راست بدانى، و دعوت او را اجابت كنى، و بیمارش را دیدن نمایی، و به جنازه اش حاضر شوى، و چون دانستى او را حاجت و خواسته اى است براى برآوردن آن به سوی او بشتابى و او را ناچار نسازى كه خواسته اشرار از تو درخواست نماید آنگاه به سوی او بشتابى، پس هر گاه آنها را بجا آوردى دوستى خود را به دوستى او و دوستى او را به دوستى خود پیوند نموده اى) و از عیب و نقص مؤمنى كه براى من آشكار گشته و آن را نپوشانده ام (حضرت علىّ ـ علیه السّلام ـ فرموده:
كسی كه درباره مؤمنى بگوید چیزى را كه به دو چشمش دیده و به دو گوشش شنیده و آن از چیزهایى است كه آن مؤمن را عیب می كند و جوانمردی اش را ویران می سازد او از كسانى است كه خداى عزّ و جل فرموده «سوره نور، آیه 19»: انَّ الَّذینَ یحِبُّونَ انْ تَشیعَ الْفاحِشَةُ فِى الَّذینَ امَنُوا لَهُمْ عَذابٌ الیمٌ فِى الدُّنْیا وَ الآخِرَةِ؛ یعنى آنان كه دوست دارند در بین كسانى كه ایمان آورده اند زشتى فاش گردد، در دنیا و آخرت براى آنها عذاب دردناك است) و از هر گناهى كه براى من پیش آمده و از آن دورى نكرده ام.
(2) أَعْتَذِرُ إِلَیكَ ـ یا إِلَهِی ـ مِنْهُنَّ وَ مِنْ نَظَائِرِهِنَّ اعْتِذَارَ نَدَامَةٍ یكُونُ وَاعِظاً لِمَا بَینَ یدَی مِنْ أَشْبَاهِهِنَّ.
بار خدایا از آنها (گناهان نامبرده) و مانند آنها از تو عذر می خواهم عذر خواستن از روى پشیمانى كه براى مانند آنها كه مرا پیش آید واعظ و پند دهنده (مانع و جلوگیر) باشد.
(3) فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ اجْعَلْ نَدَامَتِی عَلَى مَا وَقَعْتُ فِیهِ مِنَ الزَّلَّاتِ، وَ عَزْمِی عَلَى تَرْكِ مَا یعْرِضُ لِی مِنَ السَّیئَاتِ، تَوْبَةً تُوجِبُ لِی مَحَبَّتَكَ، یا مُحِبَّ التَّوَّابِینَ.
پس بر محمّد و آل او درود فرست، و پشیمانی ام را از لغزش هایى كه به آن گرفتار شدم و قصدم را بر بجا نیاوردن گنا‌هانی كه به من رو می آورد توبه اى قرار ده كه براى من موجب دوستى تو شود، اى دوستدار توبه كنندگان (اشاره به قول خداى تعالى «سوره بقره، آیه 222»: انَّ اللَّهَ یحِبُّ التَّوَّابینَ وَ یحِبُّ الْمُتَطَهِّرینَ؛ یعنى همانا خدا آنان را كه «از گناهان» پیوسته توبه می كنند و آنان را كه «از نجاست و پلیدى» پاك و پاكیزه اند دوست می دارد).
ترجمه و شرح صحیفه کامله سجادیه (فیض الاسلام)