دعای بیست و نهم: «دُعَاؤُهُ إِذَا قُتِّرَ عَلَیهِ الرِّزْقُ»
- دعاى آن حضرت هنگامی كه روزى بر او تنگ می شد -
(وَ كَانَ مِنْ دُعَائِهِ عَلَیهِ السَّلَامُ إِذَا قُتِّرَ عَلَیهِ الرِّزْقُ:)
دعاى بیست و نهم از دعاهاى امام علیه السّلام است هنگامی كه روزى بر آن حضرت تنگ می شد:
خداوند سبحان پیغمبران و دوستان و بندگان شایسته خود را به تنگ روزى گرفتار می نماید براى حكم و مصالحى كه از جمله آنها آنست كه پاداش ایشان بر صبر و شكیبائى و قناعت و خشنودى به قسمت و بهره خود بزرگ و بسیار گردد، زیرا هر چند محنت و گرفتارى سخت تر باشد پاداش آن بیشتر است، و از جمله آنها آزمایش گردنكشان و دوستداران دنیا است، زیرا اگر خداوند تعالى در روزى انبیاء و اولیاى خود توسعه و گشایش می داد گردنكشان و دوستداران دنیا زودتر از آنها اطاعت و پیروى می نمودند و آزمایش نمی شدند، و از جمله آنها آزمایش انبیاء و اولیاء است به گردنكشان و آنان كه ایشان را تكذیب می نمودند، زیرا اگر در روزى ایشان توسعه داده می شد آزمایششان به صبر بر آزار تكذیب كنندگان بر اثر فقر و بى چیزى ساقط می گشت، و از جمله آنها برگزیدن خداوند سبحان است ایشان را بر اثر دعاء و تضرّع و زارى به حضور در درگاه مقدّس خود، چنان كه امیرالمؤمنین ـ علیه السّلام ـ فرموده: خداوند بنده را گرفتار می نماید و دوست دارد كه تضرّع و زاریش را بشنود، و از پیغمبر ـ صلّى الله علیه و آله ـ روایت شده كه فرموده: پروردگارم به من نمایاند كه مسیل وسیع مكّه را برایم طلا كند، گفتم: پروردگارا نمی خواهم بلكه می خواهم روزى سیر باشم و روزى گرسنه، زیرا چون گرسنه باشم به سوى تو زارى نموده و تو را یاد می نمایم، و چون سیر باشم سپاس تو را بجا می آورم).
(1) اللَّهُمَّ إِنَّكَ ابْتَلَیتَنَا فِی أَرْزَاقِنَا بِسُوءِ الظَّنِّ، وَ فِی آجَالِنَا بِطُولِ الْأَمَلِ حَتَّى الْتَمَسْنَا أَرْزَاقَكَ مِنْ عِنْدِ الْمَرْزُوقِینَ، وَ طَمِعْنَا بِآمَالِنَا فِی أَعْمَارِ الْمُعَمَّرِینَ.
بار خدایا تو ما را در روزی هامان به بدگمانى (باور نداشتن به اینكه روزی ها از جانب خداوند سبحان است كه نتیجه آن یأس و نومیدى از رحمت او است كه آن را از گناهان بزرگ شمرده اند چنان كه امید به رحمت او را از بزرگترین اعمال دانسته اند) و در مدّت عمرهامان به آرزوى دراز (توقّع و چشم داشت به طول عمر یا به تأخیر افتادن پایان آن) آزمایش نموده اى (آزمایش خداوند متعال رفتار او است با بندگان مانند کسی که دیگرى را آزمایش می نماید تا حقیقت كار را به دست آورد، زیرا او جلّ شأنه به آشكار و نهان دانا است) تا اینكه روزی هاى تو را از روزى خواران (كه تو ایشان را روزى می دهى و از تو می خواهند) طلب كردیم، و به سبب آرزوهامان در عمرهاى آنان كه عمر دراز نمودند (مانند حضرت لقمان ـ علیه السّلام ـ كه گفته اند: سه هزار و پانصد سال عمر نموده و حضرت نوح ـ علیه السّلام ـ كه هزار و پنجاه یا هزار و چهار صد سال در این دنیا زیسته، و سلمان ـ علیه السّلام ـ كه سیصد و پنجاه سال یا بیشتر زندگانى كرده) طمع و آز نمودیم (به آرزوهاى دراز طمع كردیم كه همچون عمرهاى آنها عمر نمائیم و این باعث شد كه در طلب روزى و گرد آوردن آن كوشش نمائیم).
(2) فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ هَبْ لَنَا یقِیناً صَادِقاً تَكْفِینَا بِهِ مِنْ مَئُونَةِ الطَّلَبِ، وَ أَلْهِمْنَا ثِقَةً خَالِصَةً تُعْفِینَا بِهَا مِنْ شِدَّةِ النَّصَبِ
پس بر محمّد و آل او درود فرست، و ما را یقین و باور راستى (یقینى كه راسخ و استوار در دل است) ببخش كه به وسیله آن از دشوارى درخواست (از غیر تو) برهانیمان، و اطمینان خالص و پاك (از روآوردن به غیر تو) در دل ما افكن كه به آن از سختى رنج (در طلب روزى) نگاه داریمان (هر گاه انسان به خدا و یگانگى و علم و قدرت و حكمت او یقین داشته باشد، می داند كه کسی که چنین است به رساندن روزى او تواناست پس به اسباب و وسائط دل نبسته از رنج روزى آسوده است، و همچنین کسی که در همه كارها به خدا اطمینان خالص داشته باشد به حول و قوّه و توفیق و اعانت و یارى او اعتماد دارد نه به قدرت و علم خود و نه به اسباب و وسائط، و معنى توكل و اعتماد به خدا همین است، و تمسّك به اسباب منافات با توكّل به خدا ندارد، زیرا معنى توكل چشم پوشیدن از اسباب نیست بلكه اعتماد نداشتن به آن است پس اگر كسى روزى بطلبد خداوند او را از اسباب مشروعه مانند تجارت و زراعت روزى می دهد ولى اعتماد تاجر و زارع به عمل خودشان نیست بلكه اعتمادشان به خدا است و به اینكه رزق و روزى با خداست اگر بخواهد روزى تاجر و زارع را از تجارت و زراعت می دهد و اگر بخواهد از غیر این دو راه می رساند پس تمسّك به تجارت و زراعت از حدّ و مرز توكل و اعتماد به خدا بیرون نمی باشد، خلاصه قلب مؤمن با توكّل متوجّه به خداى تعالى است و توجّه او به اسباب و وسائط از روى آنست كه جهان عالم اسباب است و خداوند متعال نخواسته كه كارهاى بى اسباب انجام گیرد).
(3) وَ اجْعَلْ مَا صَرَّحْتَ بِهِ مِنْ عِدَتِكَ فِی وَحْیكَ، وَ أَتْبَعْتَهُ مِنْ قَسَمِكَ فِی كِتَابِكَ، قَاطِعاً لِاهْتِمَامِنَا بِالرِّزْقِ الَّذِی تَكَفَّلْتَ بِهِ، وَ حَسْماً لِلِاشْتِغَالِ بِمَا ضَمِنْتَ الْكِفَایةَ لَهُ
و وعده و نویدى را كه در وحى خود (آنچه به پیغمبرت فرستاده اى) تصریح و بیان كرده اى و در كتاب خویش (قرآن كریم) به دنبالش قسم و سوگند خود را آورده اى وسیله جدا ساختن كوشش ما و مشغول شدن به روزى كه تو آن را تكفّل و ضمانت نموده اى قرار ده.
(4) فَقُلْتَ وَ قَوْلُكَ الْحَقُّ الْأَصْدَقُ، وَ أَقْسَمْتَ وَ قَسَمُكَ الْأَبَرُّ الْأَوْفَى: وَ فِی السَّماءِ رِزْقُكُمْ وَ ما تُوعَدُونَ.
پس گفته اى و گفتار تو حق و درست و راست ترین (گفته ها) است (كه دروغ در آن راه ندارد) و قسم یاد كرده اى و قسم تو (از هر قسمى) راست تر وفاءكننده تر است (سوره ذاریات، آیه 22): وَ فی السَّماءِ رِزقُكُمْ وَ ما تُوعَدُونَ؛ یعنى (اسباب) روزى شما و آنچه به آن وعده داده می شوید (بهشت، دوزخ، پاداش و كیفر) در آسمان است.
(5) ثُمَّ قُلْتَ فَوَ رَبِّ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ إِنَّهُ لَحَقٌّ مِثْلَ ما أَنَّكُمْ تَنْطِقُونَ.
آنگاه فرموده اى (آیه 23) فَوَ رَبِّ السَّماءِ وَ الْارْضِ انَّهُ لَحَقٌّ مِثْلَ ما انَّكُمْ تَنْطِقُونَ؛ یعنى پس به پروردگار آسمان و زمین سوگند كه هر آینه آن حق و درست است مانند آنكه شما سخن می گوئید (چنان كه شك ندارید در اینكه سخن می گوئید باید شك نداشته باشید در اینكه روزى شما در آسمان است، و این مانند آنست كه مردم به یكدیگر می گویند: این مطلب حق و درست است چنان كه مى بینى و می شنوى).
ترجمه و شرح صحیفه کامله سجادیه (فیض الاسلام)