استفتاء:
خداوند متعال مى فرمايد: «الاَْعْرَابُ أَشَدُّ كُفْراً وَنِفَاقاً وَأَجْدَرُ أَلاَّ يَعْلَمُوا حُدُودَ مَا أَنْزَلَ اللهُ عَلَى رَسُولِهِ وَاللهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ * وَمِنَ الاَْعْرَابِ مَن يَتَّخِذُ مَا يُنْفِقُ مَغْرَماً وَيَتَرَبَّصُ بكُمُ الدَّوَائِرَ عَلَيْهِمْ دَائِرَةُ السَّوءِ وَ اللهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ * وَ مِنَ الاَْعْرَابِ مَن يُؤْمِنُ باللهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ وَيَتَّخِذُ مَا يُنفِقُ قُرُبَات عِندَ اللهِ وَصَلَوَاتِ الرَّسُولِ أَلاَ إِنَّهَا قُرْبَةٌ لَهُمْ سَيُدْخِلُهُمُ اللهُ فِى رَحْمَتِهِ إِنَّ اللهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ * وَ السَّابقُونَ الاَْوَّلُونَ مِنَ الْمُهَاجِرِينَ وَالاَْنْصَارِ وَ الَّذِينَ اتَّبَعُوهُم بإِحْسَان رَضِيَ اللهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ وَأَعَدَّ لَهُمْ جَنَّات تَجْرِى تَحْتَهَا الاَْنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَداً ذلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ * وَ مِمَّنْ حَوْلَكُم مِنَ الاَْعْرَابِ مُنَافِقُونَ وَ مِنْ أَهْلِ الْمَدِينَةِ مَرَدُوا عَلَى النِّفَاقِ لاَ تَعْلَمُهُمْ نَحْنُ نَعْلَمُهُمْ سَنُعَذِّبُهُم مَرَّتَيْنِ ثُمَّ يُرَدُّونَ إِلَى عَذَاب عَظِيم» (1).
چند پرسش در باب آيات ياد شده از حضرت عالى داشتیم:
الف) : منظور از اعراب چه كسانى می باشند؟ آيا منظور عرب هاى بيابانگرد هستند يا بيابانگردان همه جوامع كه در برابر شهرنشينان قرار مى گيرند و يا چيزى ديگر؟
ب) : چرا كفر و نفاق باديه نشينان عرب شديدتر است؟ آيا به دليل اين است كه به دور از مركز تمدن، كه مركز دين و احكام الهى نيز هست، زندگى مى كنند و يا اين آيه تفسير ديگرى هم دارد؟
ج) : به چه دليل خداوند اعراب باديه نشين را نكوهش كرده است در حالى كه مى دانيم آنان بيشتر از شهرنشينان بر حفظ آداب و رسوم خود پافشارى مى كنند؟
د) : آيا آيات ذكر شده در پرسش تنها به دوران رسول خدا (صلى الله عليه وآله) مربوط مى شوند و يا اينكه دوران معاصر ما را نيز در بر مى گيرد؟
جواب:
باسمه جلت اسمائه؛ الف) : منظور از «اعراب» بيابان نشينان هستند، حال چه عرب باشند و چه نباشند. در برخى آيات قرآن تنها عده خاصى از اعراب مد نظر است، همانند اين فرمايش خداوند متعال كه: «وَ مِمَّنْ حَوْلَكُم مِنَ الاَْعْرَابِ مُنَافِقُونَ». اين بخش از آيه به برخى از قبيله هاى عرب كه در اطراف مدينه ساكن بودند اشاره دارد كه تظاهر به مسلمان بودن مى كردند ولى در باطن كافر بودند و همانند منافقين مدينه محسوب مى شدند.
ب) : توصيف آنان به اينكه نسبت به شهرنشينان در كفر و نفاق شديدتر هستند به سنگدلى، دورى آنان از مردم، و پرورش آنان به دور از عالمان و شنيدن كلام الهى بر مى گردد و به همين سبب است كه خداوند متعال درباره آنان مى فرمايد: «وَ أَجْدَرُ أَلاَّ يَعْلَمُوا حُدُودَ مَا أَنْزَلَ اللهُ عَلَى رَسُولِهِ» كه منظور، آگاه نكردن آنان از قانون گذارى هايى است كه در باب احكام و فرائض و سنن، وجود دارد.
ج) : نكوهش شامل تمام اعراب نمى گردد، بلكه تنها ويژه اعراب كافر و منافق، درباره رفتار مذهبى آنان است و بهترين دليل بر آن، اين فرموده خداوند متعال در مدح مؤمنان ايشان است كه: «وَ مِنَ الاَْعْرَابِ مَن يُؤْمِنُ باللهِ وَ الْيَوْمِ الآخِرِ وَ يَتَّخِذُ مَا يُنفِقُ قُرُبَات عِندَ اللهِ وَ صَلَوَاتِ الرَّسُولِ أَلاَ إِنَّهَا قُرْبَةٌ لَهُمْ سَيُدْخِلُهُمُ اللهُ فِى رَحْمَتِهِ».
د) : بيان شد كه منظور از اعراب در برخى از آيات شريفه، اعراب بيابانگردى بودند كه در زمان رسول خدا (صلى الله عليه وآله) در اطراف مدينه زندگى مى كردند، ولى منظور از اعراب در برخى ديگر از آيات، تمام بيابان نشينانى را در بر مى گيرد كه گنهكار و داراى رذائل اخلاقى هستند و از آشنا شدن با باورهاى دينى و احكام شرعى دور هستند.
-------------------------------------------------------------------------
1. «اعراب باديه نشين در کفر و نفاق از ديگران سخت تر و به جهل و نادانی احکام خدا که بر رسولش فرستاده سزاوارترند، و خدا دانا و حکيم است. * و برخی از اعراب باديه نشين مخارجی را که (در راه جهاد دين) می کنند بر خود ضرر و زيانی می پندارند و برای شما مسلمين مترصد حوادث و عواقب ناگوارند و حال آنکه عواقب و حوادث بد بر خود آنها خواهد بود و خدا شنوا و داناست. * و برخی ديگر از همان اعراب باديه نشين ايمان واقعی به خدا و قيامت آورده و آنچه را در راه خدا انفاق می کنند موجب تقرب نزد خدا و دعای خير رسول دانند، آری آگاه شويد که انفاق آنها موجب قربشان به خداست، و البته خدا آنان را در (سرای) رحمت خود داخل می گرداند، که خدا بسيار آمرزنده و مهربان است * و آنان که سبقت به ايمان گرفتند از مهاجر و انصار (و در دين ثابت ماندند) و آنان که به نيکی پيروی آنان کردند، خدا از آنها خشنود است و آنها از خدا خشنودند، و خدا برای همه آنها بهشت هايی که از زير درختان آنها نهرها جاری است مهيا ساخته که در آن بهشت تا ابد متنعّم باشند، اين به حقيقت سعادت بزرگ است. * و بعضی از اعراب باديه نشين اطراف شما (اطراف مدينه) منافقند و بعضی اهل شهر مدينه هم منافق و بر نفاق ماهر و ثابتند که تو از آنها آگاه نيستی، ما از آنها آگاهيم، آنان را دو بار عذاب خواهيم کرد (در دنيا قبل از مرگ و در برزخ بعد از مرگ) و عاقبت هم به عذاب سخت ابدی دوزخ بازگردانيده می شوند»؛ توبه (9): 97 ـ 101.
