استفتاء:
برخى مى گويند : منظور از عبس در آيه «عَبَسَ وَ تَوَلَّى أَنْ جاءَهُ الاَْعْمى» (1) رسول الله بوده، آيا اين درست است؟
جواب:
باسمه جلت اسمائه؛ به چند جهت ممكن نيست بگوييم منظور از كسى كه عبوسى كرد (روى ترش كرد) پيامبر(صلى الله عليه وآله) اسلام بود:
استفاده از صيغه غايب عَبَسَ به منزله عدول از صيغه مخاطب يعنى «عَبَستَ» است به معناى «تو روى ترش كردى» كه حاضر و مخاطب است ولى:
1. خداوند متعال صيغه عَبَسَ را به كار برده كه غايب است و در علم بلاغت عرب، قاعده است كه اگر فردى حاضر است ولى با صيغه غايب و نه مخاطب درباره او سخن گفته شود به معناى تحقير است. آيا مى توان تصور كرد كه خداوند متعال نسبت به پيامبر اعظم (صلى الله عليه وآله) چنين كند؟!
2. هر يك از آيات شريفه قرآن دلالت بر ديگرى دارد (و سياق قرآن چنين است) و مى بينيم كه در يكى از آيات قرآن مجيد آمده است: «فَبمَا رَحْمَة مِنَ اللهِ لِنتَ لَهُمْ وَ لَوْ كُنتَ فَظّاً غَلِيظَ الْقَلْبِ لاَنفَضُّوا مِن حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُمْ» (2).
همين آيه آشكارا دلالت بر اين دارد كه «عابس» در «عَبَسَ وَ تَوَلَّى» نمى تواند رسول خدا (صلى الله عليه وآله) باشد زيرا با آيه «فبما رحمة» كه بيانگر دورى پيامبر از ترش رويى است، منافات پيدا مى كند.
3. ما روايات متعددى داريم كه مردى از بنى اميه را به عنوان مصداق عابس معرفى مى كنند. امام صادق (عليه السلام) فرمودند: «اين آيه درباره مردى از بنى اميه نازل شد كه نزد پيامبر (صلى الله عليه وآله) بود، در اين لحظه ابن ام مكتوم نزد او آمد اما وى وقتى او را ديد ناراحت شد، روى ترش كرد، روى برگرداند، خود را جمع كرد و از او حذر نمود. خداوند نيز درباره او سخن گفت و كارش را محكوم كرد.» (3).
--------------------------------------------------------------
1. چهره در هم كشيد و روى گرداند كه آن مرد نابينا پيش او آمد: عبس: 1.
2. پس به بركت رحمت الهى، با آنان نرم خو و پرمهر شدى و اگر تندخو و سخت دل بودى قطعاً از پيرامون تو پراكنده مى شدند، پس از آنان در گذر و برايشان آمرزش بخواه; آل عمران: 159.
3. نزلت فى رجل من بنى اُميّة، كان عند النبيّ (صلى الله عليه وآله وسلم) فجاءه ابن اُمّ مكتوم، فلمّا رآه تقذّر منه، وعبسَ، وجمع نفسه، وأعرض بوجهه عنه، فحكى الله سبحانه ذلك، وأنكره عليه; مجمع البيان، طبرسى، ج 10، ص 664.
