آیا منظور از عبس در آیه ی "عَبَسَ وَ تَوَلَّی أَنْ جاءَهُ الْأَعْمى" رسول الله بوده است؟

باسمه جلت اسمائه; ممکن نیست بگوییم منظور از کسی که عبوسی کرد (روی ترش کرد) پیامبر اسلام بود به چند جهت: استفاده از صیغه غایب عَبَسَ به منزله عدول از صیغه مخاطب یعنی عَبَستَ‌ است ـ به معنای تو روی ترش کردی ـ که حاضر و مخاطب است، ولی :

1ـ خداوند متعال صیغه ی عَبَسَ را بکار برده که غایب است و در علم بلاغت عرب قاعده است که اگر فردی حاضر است ولی با صیغه ی غایب و نه مخاطب درباره ی او سخن گفته شود به معنای تحقیر است. آیا می توان تصور کرد که خداوند متعال نسبت به پیامبر اعظم چنین کند؟!

2ـ هر یک از آیات شریفه قرآن دلالت بر دیگری دارد (و سیاق قرآن چنین است) و می بینیم که در یکی از آیات قرآن مجید آمده است : " فَبمَا رَحْمَة مِنَ اللهِ لِنتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنتَ فَظّاً غَلِيظَ الْقَلْبِ لاَنفَضُّوا مِن حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ " (2) همین آیه آشکارا دلالت بر این دارد که "عابس" در عَبَسَ وَ تَوَلَّى نمی تواند رسول خدا باشد زیرا با آیه ی فبما رحمة که بیانگر دوری پیامبر از ترشرویی است، منافات پیدا می کند.

3ـ ما روایات متعددی داریم که مردی از بنی امیه را به عنوان مصداق عابس معرفی می کنند. امام صادق (ع) فرمودند: " این آیه درباره ی مردی از بنی امیه نازل شد که نزد پیامبر بود، در این لحظه ابن ام مکتوم نزد او آمد (3) اما وی وقتی او را دید نارا حت شد، روی ترش کرد، روی برگرداند، خود را جمع کرد و از او حذر نمود. خداوند نیز درباره ی او سخن گفت و کارش را محکوم کرد." (4)

-------------------------------------------------------------------------------
1. «چهره در هم کشید و روی گرداند که آن مرد نابینا پیش او آمد » عبس80: 1.

2. «پس به برکت رحمت الهی، با آنان نرمخو و پر مهر شدی و اگر تندخو و سخت دل بودی قطعاً از پیرامون تو پراکنده می شدند پس از آنان در گذر و برایشان آمرزش بخواه » آل عمران3: 159.

3. نقل است که این شخص کور بوده (و ضعیف الحال) آمد در جمعی که پیامبر بود بنشیند و کنار آن مرد که یکی از بنی امیه بود نشست او که سرشناس بود (و ثروتمند) و لذا ناراحت شد و روی برگرداند تا توجهی به آن کور نکند . این آیه نازل شد و سرزنش کرد آن مرد از بنی امیه را.

4. " نزلت في رجل من بني اُميّة‌، كان عند النبيّ‌(صلى الله عليه وآله) فجاءه ابن اُمّ مكتوم‌، فلمّا رآه تقذّر منه‌، وعبسَ‌، وجمع نفسه‌، وأعرض بوجهه عنه‌، فحكى الله سبحانه ذلك‌، وأنكره عليه "