خطبه صد و هفتاد و هفتم:
از خطبه هاى آن حضرت عليه السلام است (در اول خلافت خود راجع به اوصاف خداوند سبحان و مدح حضرت رسول صلى الله عليه و آله و اندرز به شنوندگان):
(1) خداى تعالى را كارى از كار ديگر باز نمى دارد (زيرا كسی را كارى از كار ديگر باز مى دارد كه يا نقصان در علم و دانایى او باشد يا بر اثر محدوديت قدرت و توانایى، و خداوند متعال چون به همه چيز دانا و توانا است هيچ كار او را از كار ديگر مشغول نمى گرداند) و او را زمان تغيير نمى دهد (چون خالق زمان و محيط بر آن و واجب الوجود است، و تغيير يافتن از لوازم ممكن باشد) و مكانى او را در بر نمى گيرد (زيرا قرار گرفتن در جایى مستلزم جسميت است و او جسم نيست) و زبانى نمى تواند (كنه ذات و حقيقت) او را وصف نمايد، شماره قطره هاى آب و ستاره هاى آسمان و آنچه باد در هوا پراكنده كند و حركت مور بر سنگ هاى سخت و خوابگاه مورچه هاى كوچك در شب تار از او پوشيده نيست، جاى افتادن برگ ها و نگاه كردن از زير چشم ها را می داند،
(2) و گواهى مى دهم كه معبودى نيست جز خدا كه مانندى براى او نبوده و در هستی اش شك و ترديد و دين و آفرينش را انكارى نيست، همچون گواهى کسی که نيت او راست (از صميم قلب) و باطنش (از ریا و خودنمايى) پاكيزه، و يقين و باورش (از شبهات) پاك، و ميزان هايش سنگين (كردار نيكش بسيار) باشد،
(3) و گواهى مى دهم كه محمد بنده و فرستاده او است كه از بين آفريده هاى او انتخاب و براى بيان احكام او اختيار، و به الطاف گرانبهاى او اختصاص يافته، و براى رساندن پيغام هاى نيكوى او برگزيده شده، و به سبب او نشانه هاى هدايت و رستگارى آشكار و تاريكى كورى و گمراهى روشن گرديده است.
(4) اى مردم! دنيا آرزومند و اعتماد دارنده به خود را مى فريبد، و به کسی که به آن شيفته شده (و آن را براى شخص خود خواهان است) بخل نمى ورزد (او را دچار آلودگی ها مى سازد) و به کسی که بر آن تسلط يابد (متاع آن را به دست آورد) غلبه خواهد يافت (نابودش خواهد نمود)
(5) و سوگند به خدا هرگز قومى در فراخى نعمت و خوشى زندگانى نبوده اند كه خوشى ايشان زائل شده باشد مگر بر اثر گناهانى كه مرتكب شدند (چنان كه در س 13 ى 11 مى فرمايد: إن الله لا يغير ما بقوم حتى يغيروا ما بأنفسهم؛ يعنى خدا تغيير نمى دهد آن را كه در گروهى است تا هنگامی كه آنچه در نفس هاشان است تغيير دهند، يعنى اخلاق پسنديده را به خوهاى زشت تبديل نمايند. و در س 16 ى 112 مى فرمايد: و ضرب الله مثلا قرية كانت آمنة مطمئنة يأتيها رزقها رغدا من كل مكان فكفرت بأنعم الله فأذاقها الله لباس الجوع و الخوف بما كانوا يصنعون؛ يعنى خدا مثل آورد دهى را كه اهل آن از سختی ها آسوده و آرميده بودند و از هر سو روزى فراوان به آنها مى رسيد، پس شكر نعمت هاى خدا را بجا نياوردند، خداوند هم لباس گرسنگى و ترس را به ايشان پوشانيده مزه سختى و گرفتارى را به آنها چشانيد، و بر اثر آنچه بجا آوردند آنان را به هر گونه سختى و گرسنگى مبتلى نمود) زيرا (ايشان با كفران نعمت و بجا آوردن گناه اگر مستحق نعمت بودند، منع نعمت از آنها منع از مستحق بود كه عين ظلم و ستم است، و ظلم بر خدا محال است، چنان كه در س 8 ى 51 مى فرمايد:) أن الله ليس بظلام للعبيد؛ يعنى خدا بر بندگان، ستمگر نمى باشد (مقصود از فرمايش امام عليه السلام آنست كه غالبا سبب زوال نعمت مرتكب شدن گناهان است، نه آنكه عموميت داشته باشد، زيرا بسا خداوند از جهت امتحان و آزمايش يا به جهت كفاره گناهان كوچك يا بلند نمودن مقام و منزلت، نعمت بعضى از بندگان را گرفته، و آسايششان را به سختى و گرفتارى تبديل مى نمايد، چنانكه در قرآن كريم س 2 ى 155 مى فرمايد: و لنبلونكم بشيء من الخوف و الجوع و نقص من الأموال و الأنفس و الثمرات و بشر الصابرين ى 156 الذين إذا أصابتهم مصيبة قالوا إنا لله و إنا إليه راجعون ى 157 أولئك عليهم صلوات من ربهم و رحمة و أولئك هم المهتدون؛ يعنى شما را مى آزماييم به ترس و گرسنگى و كمبود در دارایی ها و نفس ها و فرزندان، و در اين آزمايش مژده ده شكيبايان را، آنان كه چون اندوهى به ايشان رو آورد مى گويند: ما به رضاى خدا خوشنود و به سوى او باز مى گرديم، از جانب پروردگارشان درودها و رحمت و مهربانى بر ايشان باد كه آنان راه يافتگانند)
(6) و اگر مردم هنگامی كه سختی ها به ايشان رو آورد و نعمت ها از آنها زائل گردد، با نيت هاى راست و دل هاى شيفته به پروردگارشان پناه ببرند، آنچه از دست رفته به آنها باز مى گرداند، و هر فسادى را براى ايشان اصلاح مى فرمايد،
(7) و من (از رفتار زشت شما در پيروى آنان كه خلافت را غصب كرده طبق وصيت پيغمبر اكرم عمل ننمودند) مى ترسم (مانند مردم زمان جاهليت) در فترت واقع شويد (از آیين پيغمبر دور شده به مرور از دين دست برداشته بر اثر نادانى و گمراهى از انديشه هاى نادرست پيروى نمایيد) و كارهايى گذشت (خلفايى به ناحق روى كار آمدند) كه شما به آنها مایل شده از حق دست كشيديد و نزد من مردم ناپسنديده بوديد، و اگر روشى كه (در زمان رسول خدا صلى الله عليه و آله) داشتيد به شما باز گردد (بعد از زشتی ها) از نيكبختان خواهيد شد، و بر من نيست جز سعى و كوشش (در اصلاح امور و اندرز دادن)
(8) و اگر مى خواستم (گفتار و كردار زشت شما را در زمان سه خليفه) بگويم مى گفتم (وليكن مصلحت در عفو و چشم پوشى از آنها است) خدا آنچه را كه گذشت عفو و بخشش فرمايد.
ترجمه و شرح نهج البلاغه (فیض الاسلام)