اشاره: کتاب «عزاداری سنتی شیعیان» نوشته حجت الاسلام والمسلمین «سید حسین معتمدی کاشانی» با هدف معرفی و ترویج آیینهای مذهبی در ماههای محرم و صفر نگاشته شده و در آن به جنبههای تاریخی این مهم پرداخته شده است.
حجت الاسلام والمسلمین معتمدی در این اثر هفت جلدی، از دید تاریخی به مسأله مهم عزاداری پرداخته و جزئیاتی جالب را در تاریخ عزاداری از روزگار گذشته تاکنون ثبت کرده که به شکلگیری اثری معتبر انجامیده است.
این کتاب ارزشمند، از این منظر که به انواع آداب عزاداری شیعیان از گذشتههای دور تا کنون پرداخته و مسائلی مهم از جمله سینه زنی، زنجیرزنی، علم کشی، سقایی و دیگر شعائر حسینی را مورد بررسی قرار داده، بسیار حائز اهمیت است.
در جلد هفتم این کتاب استفتائاتی از مراجع و علماء درباره کیفیت عزاداری برای ائمه معصومین (علیهم السلام) آورده شده که در ادامه مجموعه سؤالاتی که از حضرت آیت الله العظمی سید محمدصادق روحانی شده را به همراه پاسخهای معظم له میخوانید:
سؤال1: با عرض سلام و احترامات شایسته استدعا میشود مسئله شرعیه ذیل را پاسخ فرمایید:
از قرنها قبل تا کنون بین شیعیان آل محمد صلی الله علیه و آله و سلم مرسوم است که در ایام شهادت امام حسین علیه السلام (ماه محرم) و ایام شهادت سایر ائمه معصومین و بزرگان دین در سایر ماهها حسینیهها و تکایا و مساجد و بعضی از منازل شخصی و غیره را برای اقامه مجالس روضه خوانی و عزاداری سنتی و اعلام سوگواری سیاهپوش مینمایند. آیا این عمل شرعاً جایز و دارای اجر و ثواب هست یا نه؟ والسلام علیکم و رحمةالله و برکاته.
جواب: بإسمه جلت أسمائه؛
یکی از احکام زنده سیاسی اسلام تعظیم شعائر مذهبی است و از بهترین آنها عزاداری برای حضرت سیدالشهداء علیه آلاف التحیة و الثناء میباشد بنابراین سیاهپوش نمودن مواضع مذکوره به عنوان عزاداری عملی است بسیار ارزنده و پرارزش. خداوند ما را از جمله عزاداران آن حضرت قرار دهد.
26 ذیالحجة 1400
محمدصادق الحسینی الروحانی
سؤال2: با عرض سلام و احترامات شایسته استدعا میشود مسئله شرعیه ذیل را پاسخ فرمایید:
از بعضی افراد شنیده میشود که در اینجا و آنجای اجتماع بین مردم و به آقایانی که در خاتمه منبر مصیبت امام حسین یا سایر ائمه معصومین علیهم السلام را میخوانند میگویند: زمان روضه خوانی سپری شده و باید به جای آن هدف امام را ترویج نمود با توجه به اینکه در منابر بیش از چند دقیقهای مصیبت خوانده نمیشود و در بقیه وقت احکام و مسائل دین و وظائف شرعیه مؤمنین و مدح و منقبت بزرگان دین را برای مردم بیان مینمایند.
اکنون از حضرت عالی سؤال و کسب تکلیف مینماییم: اگر زمان روضه خواندن سپری شده و دیگر لزومی ندارد و یا کاری برخلاف شرع مقدس میباشد و باید ترک گردد دستور فرمایید تا مردم شیعه مذهب روضه خواندن و مجلس روضه برپا نمودن را ترک نمایند و اگر کاری لازم و بجا و مطابق با دستور پیشوایان مذهب است و نباید ترک گردد بفرمایید تا مؤمنین عموماً و اهل منبر خصوصاً تحت تأثیر اینگونه تبلیغات قرار نگرفته و روضه خواندن و مجلس روضه برپا نمودن را ترک ننمایند. والسلام علیکم و رحمةالله
جواب: بإسمه جلت أسمائه؛
نظر به آنکه بقاء دین و اسلام به سبب فداکاری و از خودگذشتگی حضرت سیدالشهداء صلوات الله علیه میباشد، و تجلیل از آن فداکاریها تربیت عملی است برای مسلمانان که در مقابل بدعت گذاران در دین و معاندین حق سکوت نکنند، و این تجلیل به واسطه مجالس روضه خوانی است بنابراین نه تنها انعقاد مجلس و روضه خوانی خوب است بلکه به نحو واجب کفائی واجب است و بر اهل منبر و وعاظ محترم فرض و لازم است که این وظیفه شرعیه را محترم شمارند و از اجراء آن تخلف ننمایند.
23 جمادیالاولی 1400
محمدصادق الحسینی الروحانی
سؤال3: با عرض سلام و احترامات شایسته استدعا میشود مسئله شرعیه ذیل را پاسخ فرمایید:
از بعضی افراد شنیده میشود که میگویند نوحه خواندن و گریه کردن و سینه زدن و زنجیر زدن و سایر مراسم عزاداری برای حضرت سیدالشهداء و سایر ائمه طاهرین علیهم السلام که قرنها است بین شیعیان رایج میباشد خرافات و کهنهپرستی و نشانه کوتهفکری و کار کورهای کلیسا میباشد که صفویین از مسیحیین غرب گرفته و بین ما رواج دادهاند و اینک که مردم روشنفکر گردیدهاند باید آنها را ترک نمایید، چنانچه بعضی از مخالفین هم میگویند که این اعمال، شرک و کفر و حرام و بدعت است و نباید اقامه گردد، اکنون از حضرتعالی سؤال و کسب تکلیف مینماییم اگر مراسم عزاداری مذکور خرافاتی و کهنهپرستی و نشانه کوتهفکری است و یا شرک و کفر و حرام میباشد و نباید انجام داد دستور فرمایید تا دست از آنها برداریم و اگر مشروع و جایز است و باید اقامه گردد مرقوم فرمایید تا شعائر مذهبی و عزاداری سنتی را مانند گذشته حفظ و اقامه نماییم و مردم مذهبی ما تحت تأثیر اینگونه تبلیغات و سخنان قرار نگیرند. والسلام علیکم و رحمة الله
جواب: بإسمه جلت أسمائه؛
نوحه خواندن و گریه کردن و سینه و زنجیر زدن و سایر مراسم مذهبی که در مقام عزاداری برای سرور شهیدان حسین بن علی علیهما صلوات المصلین از عبادات بزرگ و کارهای بسیار خوب شرعی است به عقیده حقیر تنها رمز بقاء مذهب تشیع همین مراسم بوده و هست و لذا رضاخان پهلوی موقعی که قصد از بین بردن اسلام را نمود دو کار شروع کرد یکی از بین بردن روحانیت، دومی جلوگیری از این مراسم. از صادق اهل بیت علیهم السلام روایت شده است که بر شهیدی مانند حسین علیه السلام باید گریبانها چاک شود و صورتها خراشیده و بر گونهها لطمه زده شود.
23 جمادیالاولی 1400
محمدصادق الحسینی الروحانی
سؤال4: با عرض سلام و احترامات شایسته استدعا میشود مسئله شرعیه ذیل را پاسخ فرمایید:
در بسیاری از اماکن کشور ایران مرسوم است که در سالگرد شهادت حضرت اباعبدالله الحسین (ایام عاشورا) و بعضی از امامان دیگر به همراه دستهجات عزا علاوه از پرچم و علم و توغ و بیرق، نخل نیز بر میدارند و نخل عبارت از تابوت و محفهایست که پارچه سیاهی بر آن پوشانیده و نوار قرمزی را بر صفحه جلو و عقب آن بسته و عمامه سبزی را بالای صفحه جلوی آن نهاده و به عنوان جنازه تشبیهی و حجله عزای امام حمل و تشییع مینمایند و به دنبال آن با شور و غوغای زیاد بر سر و سینهزنان به عزاداری میپردازند، اکنون از بعضی افراد شنیده میشود که میگویند اینها خرافات و کهنهپرستی و بتپرستی و حرام است و باید دست از آنها برداشت لذا از حضرتعالی سؤال و کسب تکلیف مینماییم اگر برداشتن پرچم و علم و توغ و بیرق خاصه نخل به این شکل و صورتی که عرض شد و مرسوم است کهنهپرستی و بتپرستی و یا حرام است و باید ترک گردد؛ دستور فرمایید تا دست از آن برداریم و اگر مشروع و جایز و جزء شعائر مذهبی میباشد و نباید ترک گردد، مرقوم فرمایید تا مانند گذشته حفظ و اقامه نماییم و عزاداری سنتی ما در مقابل اینگونه تبلیغات دچار ضعف و خطر نابودی قرار نگیرد. والسلام علیکم و رحمة الله
جواب: بإسمه جلت أسمائه؛
همه این مراسم که اشاره کردهاید موافق شرع است و کسانی که این اعمال را کهنهپرستی مینامند یا مغرض میباشند و یا نادان. خداوند همه را از شر اشرار مصون بدارد.
23 جمادیالاولی 1400
محمدصادق الحسینی الروحانی
سؤال5: استفتا میشود از حضرت مستطاب حجت الاسلام والمسلمین آیت الله العظمی فی الأرضین سیّدنا حاج آقا حسین طباطبائی بروجردی ادام الله ظله:
در ایام عاشورا هیئت ضریح مانندی به نام نخل، ملبّس به البسه و اقمشه فاخره میکنند به اسم و رسم عزاداری.
پوشاندن نخل و برداشتن آن چه صورتی دارد؟
ج- عزاداری در ایام عاشورا بر حسب متعارف بلاد مختلف است و آنچه در هر بلادی مصداق عزاداری است مانعی ندارد.
نظر حضرت آیت الله العظمی روحانی درباره پاسخ آیت الله العظمی بروجردی (ره)
جواب: بإسمه جلت أسمائه؛
آنچه مرحوم آیت الله العظمی بروجردی قدس سره مرقوم داشتهاند مورد تأیید اینجانب است.
22 جمادیالثانی 1420
محمدصادق الحسینی الروحانی
سؤال6: محضر مبارک مرجع عالیقدر حضرت مستطاب آیت الله حاج سید ابوالقاسم خوئی مدظله
با عرض سلام استدعا دارم مسأله شرعیّه ذیل را پاسخ فرمایید:
پوشیدن لباس سیاه در ایام عاشورا (شهادت امام حسین علیه السلام) و در شهادت سایر ائمه معصومین علیهم السلام و بر سر و صورت و سینه زدن و گریبان پاره کردن و فریاد حزن را بلند نمودن در عزای آنان که مرسوم است آیا شرعاً جایز است یا نه؟
ج- بسمه تعالی؛ آنچه که مصداق عزاداری و سوگواری است و اظهار مصیبت درباره ایشان محسوب میشود مندوب و مرغوب فیه بوده مانعی ندارد والله العالم.
7 صفر 1401
نظر حضرت آیت الله العظمی روحانی درباره پاسخ آیت الله العظمی خوئی (ره)
جواب: بإسمه جلت أسمائه؛
آنچه مرقوم داشتهاند صحیح است و زایداً عرض میکنم زنجیر زدن و قمه زدن هم بسیار عمل پسندیدهایست و با جوّ موجود بر شیعیان لازم است در این گونه موارد علاقهشان را نشان داده و با تعظیم شعائر مذهبی تقویت مذهب شیعه را بنمایند.
29 رجب 1420
محمدصادق الحسینی الروحانی
سؤال7: با عرض سلام و احترامات شایسته استدعا میشود مسئله شرعیه ذیل را پاسخ فرمایید.
شیعیان آل محمد به خاطر مودتی که به اهل بیت رسالت علیهم السلام دارند مقداری از مال خود را نذر و وقف یا وصیت و هدیه نموده و مینمایند که در ایام و لیالی شهادت ائمه معصومین و پیشوایان دین خاصه در لیالی و ایام شهادت امام حسین علیه السلام به مصرف تشکیل مجالس روضه خوانی و عزاداری سنتی و اطعام عزاداران و شرکت کنندگان در مجالس روضه خوانی و عزاداری برسانند، اکنون افرادی پیدا شدهاند که میگویند این کارها را ترک کنید و پول آنها را به فقرا بدهید یا بدهید کتاب بخرند و به مردم بدهند بخوانند تا رشد فکری پیدا کنند و امثال اینگونه مطالب، لذا از حضرتعالی سؤال و کسب تکلیف مینماییم که آیا جایز میدانید اموالی را که برای خرج مجالس روضه خوانی و عزاداری سنتی نذر و وقف و وصیت یا هدیه نموده و مینمایند برخلاف نظر واقف و ناذر و موصی و اهدا کننده عمل نموده و به فقرا یا مصارف دیگری که بعضی افراد پیشنهاد مینمایند داده و این مجالس و مراسم را ترک نماییم یا خیر. والسلام علیکم و رحمة الله
جواب: بإسمه جلت أسمائه؛
کارهای مذکور خوب و لازم است، و جایز نیست اموالی که وقف برای آنها شده است و یا نذر نمودهاند و یا وصیت کرده شده در جاهای دیگر مصرف شود، و اگر کسی چنین کند ضامن است والله العالم.
18 ذیالحجة الحرام 1400
محمدصادق الحسینی الروحانی
اشاره: از جمله علمای اعلام و فقها و مراجع عالیمقام شیعه مرحوم آیت الله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی اعلی الله مقامه الشریف میباشد از این مرجع و فقیه عالیقدر فتوایی درباره جواز قمه زدن در عاشورای حسینی صادر گردیده که در صفحه 176 رساله عملیه ایشان به نام منتخب المسائل که در سال 1343 هجری قمری در مطبعه علمی تهران به چاپ رسیده درج شده است، ابتدا فتوای ایشان را ذکر نموده و سپس فتوای حضرت آیت الله العظمی روحانی دام ظله که آن را تأیید و امضا فرمودهاند، ذکر مینماییم.
سوال8: تیغ زدن شخص به سرش روز عاشورا جایز است یا نه؟
جواب ـ در صورتی که مضر به نفس نباشد جایز است.
نظر حضرت آیت الله العظمی روحانی درباره پاسخ آیت الله العظمی حائری(ره)
جواب: بإسمه جلت أسمائه؛
همان گونه که مرحوم آیت الله العظمی آقای حاج شیخ عبدالکریم حائری قدس سره و سایر مراجع بزرگ شیعه از قبیل مرحوم آیت الله العظمی نائینی و مرحوم آیت الله العظمی قمی و مرحوم آیت الله العظمی خوئی قدس سره مرقوم داشتهاند قمه زدن در عزای حضرت سیدالشهداء صلوات الله علیه جایز است و بلااشکال مادامی که موجب هلاکت نفس نشود بلکه از مستحبات اکیده میباشد و به قول آن مرد بزرگ در بعضی ازمنة قول به وجوب خالی از قوة نیست و الله العالم.
5 ق 1414
محمدصادق الحسینی الروحانی
سؤال9: با عرض سلام و احترامات شایسته استدعا میشود مسئله شرعیه ذیل را پاسخ فرمایید.
قرنهاست که به مناسبت بزرگداشت شهادت امام حسین در ایام عاشورا و امامان دیگر در ایام شهادت آنها دستهجات عزا با پرچم و علم و توغ و نخل و غیره از مراکز و محلاتشان خارج گردیده به حسینیهها و تکایا و مجالس و محلات یا به زیارت امامان و امامزادگان و سایر بقاع متبرکه میروند و به صورت سینه زنی و زنجیرزنی و نوحه خوانی به عزاداری میپردازند اکنون افرادی پیدا شده و میگویند بهتر است که همه یک دسته شوید و به جای رفتن به حسینیهها و تکایا و مجلس و محلات مختلف به راهپیمایی خیابانی بپردازید و به جای مرثیه و نوحه خوانی و سینه زنی و زنجیرزنی شعارهای انقلابی و غیره بدهید بعضی از اعضای دستهجات حسینی هم گمان میکنند این پیشنهادها صحیح و به صلاح مذهب و ملت ماست و باید عزاداری را از شکل و صورت سنتی آن به شکلی که آنها میگویند تغییر داده و تبدیل نمود. اکنون از حضرت عالی سؤال و کسب تکلیف مینماییم که آیا مصلحت میدانید که ما عزاداری را از شکل و صورت سنتی آن تغییر داده و به جای حرکت دستهجات برای عزاداری به راهپیمایی خیابانی پرداخته و به جای نوحه خوانی و سینه زنی و زنجیر زنی شعارهای انقلابی و غیره بدهیم یا نه. والسلام علیکم و رحمة الله
جواب: بإسمه جلت أسمائه؛
کیفیت عزاداری که به آن اشاره نمودهاید ادامه انقلاب اسلامی حسین علیه السلام میباشد و انقلاب اسلامی اخیر ملت مسلمان ایران از همین مراسم سرچشمه گرفته است تعطیل آنها باعث از بین بردن انقلاب اسلامی ما نیز میگردد، حقیر اجازه تغییر نمیدهم.
23 جمادیالاولی 1400
محمدصادق الحسینی الروحانی
سؤال10: با عرض سلام و احترامات شایسته استدعا میشود مسأله شرعیّه ذیل را پاسخ فرمایید:
پوشیدن لباس سیاه و بر سر و صورت و سینه زدن و فریاد حزن را بلند نمودن در عزا و ایام شهادت حضرت امام حسین یا سایر ائمه معصومین علیهم السلام که از قدیم الأیام بین عزاداران مرسوم و متداول است آیا جایز است و ثواب دارد یا نه؟ والسلام علیکم و رحمة الله
جواب: بإسمه جلت أسمائه؛
بلی جایز است و مستحسن بلکه به عنوان ثانوی، بعضی از اعمالی که ذکر شده است در این زمان میتوان گفت تا حد وجوب میرسد والله العالم.
6 ق 1400
محمدصادق الحسینی الروحانی
سؤال11: با عرض سلام و احترامات شایسته استدعا میشود مسأله شرعیّه ذیل را پاسخ فرمایید:
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران که شیعیان، آزادی برای اقامۀ عزاداری را باز یافته و تصمیم گرفتند تعزیه و شبیه خوانی را هم مانند سایر مراسم مذهبی اجرا و احیا نمایند کسانی که این مراسم را که قبل از حکومت طاغوتی پهلوی رایج بود ندیده و از گذشته اطلاع نداشتند و یا با اقامۀ آن موافق نیستند اظهار داشتند که اینها خرافات و کهنهپرستی و نشانۀ کوتهفکری و امثال این مطالب است و نباید اجرا گردد، لذا از حضرت عالی سؤال و کسب تکلیف مینماییم اگر تعزیه و شبیه خوانی خلاف شرع و خرافاتی و به نظر حضرت عالی حرام است بفرمایید تا از آن جلوگیری نموده و دست برداریم و اگر این مراسم جایز و لازم و از سوگواریها و شعائر مذهبی و موجب تولّی و تبرّی است ذیلاً اعلام فرمایید تا مانند گذشته اقامه نماییم، متشکرم. والسلام علیکم و رحمة الله
جواب: بإسمه جلت أسمائه؛
شبیه خوانی و تعزیه بدون اشکال، راجح و جایز است؛ زیرا شبیه خوانی نشان دادن عملی آن فداکاریها و از خودگذشتگیهای سرور شهیدان و یارانش است و از قدیم گفتهاند در دیدن اثری است که در شنیدن نیست و این یک امر وجدانی است که هر کس آن را درک میکند البته باید رعایت کنند که شبیه خوانی و تعزیه مبتذل نباشد که اهانت به بزرگان دین باشد و مشتمل بر محرمات هم نباشد.
23 جمادیالاولی 1400
محمدصادق الحسینی الروحانی