سؤال 1: اگر مردم شيعه افغانستان مطابق شياع افق آنجا تشخيص اثبات هلال ماه شوال نمايند و افطار نمايند، آيا افطار جايز است يا بايد تابع ايران باشند؟
پاسخ آیت الله العظمی روحانی:
باسمه جلت اسمائه؛ چنانچه در افغانستان شرعاً هلال ثابت شده باشد، تابع ايران بودن معنى ندارد، بلكه ايران بايد تابع شود.
سؤال 2: آيا رؤيت هلال و اثبات اول ماه الزاما بايد با چشم غير مسلح صورت بپذيرد يا اينكه رؤيت با چشم مسلح (استفاده از دوربين دو چشمى و تلسكوپ) كافى است؟ (توضيح: قدرت ديد تلسكوپها، دهها برابر قويتر از دوربين هاى دو چشمى است).
پاسخ آیت الله العظمی روحانی:
باسمه جلت اسمائه؛ بر حسب ظاهر ادله ميزان، رسيدن ماه به محلى است كه با چشم غير مسلح امكان ديدن آن باشد ولو در يك محل از كره زمين.
سؤال 3: در صورتى كه رؤيت با دوربين را هم قابل پذيرش مى دانيد، آياملاك رؤيت با دوربين متعارفى (مانند دوربين 50×7) است كه مى تواند در اختيار همه مردم قرار بگيرد يا اينكه اگر هلال با دروبين هاى دو چشمى غير متعارف فوق العاده قوى (مانند دوربين 150×40) هم رؤيت شد، هلال ثابت مى شود؟
پاسخ آیت الله العظمی روحانی:
باسمه جلت اسمائه؛ ديدن با دوربين قابل پذيرش نيست، حتی با دوربینی قوی تر از ديدن با دوربين 150×40 .
سؤال 4: وضعيت رؤيت هلال در برخى از ماهها به تعبير متخصصين (حالت بحران) است، در اين حالت اگر هلال با دوربين هاى دو چشمى قوى يا تلسكوب رؤيت نشد آيا مى توان سخن مدعيان رؤيت (شهادت شهود) را پذيرفت يا خير؟
پاسخ آیت الله العظمی روحانی:
باسمه جلت اسمائه؛ اگر بينه (شهادت شهود) قائم بر رؤيت شد، حالت بحرانى مشاراليه مانع از پذيرفتن نمى شود.
سؤال 5: در برخى از ماه ها، متخصصين رؤيت هلال به اتفاق بر اين عقيده هستند كه هلال ماه اصلا قابل رؤيت نيست و در عين حال عده اى به رؤيت هلال شهادت مى دهند، نظر حضرتعالى در هنگام تعارض شهود با نظر متخصصين چيست؟
پاسخ آیت الله العظمی روحانی:
باسمه جلت اسمائه؛ چنانچه شهود مورد اتهام نباشند و شهود عادل باشند، نظر متخصصين مانع پذيرفتن نمى شود.
سؤال 6: در صورت عدم اقامه شهود بر رؤيت هلال به دليل ابرى بودن آسمان يا عوامل ديگر، اگر متخصصين رؤيت هلال، نظر قطعى به قابل رؤيت بودن آن دادند، حكم مسئله چگونه مى شود؟
پاسخ آیت الله العظمی روحانی:
باسمه جلت اسمائه؛ چنانچه متخصصين ماهر در اين فن باشند و موثق باشند از مصاديق رجوع به اهل خبره است كه بناى عقلاء بر آن است.
سؤال 7: اگر در چند رصدخانه در مناطق مختلف ايران هلال ماه را با تلسكوپ ببينند و در اين رصد خانه ها دوربينهاى فيلم بردارى تلويزيونى پشت تلسكوپ ها قرار بگيرند و به طور مستقيم (پخش زنده) تصوير هلال را از طريق تلويزيون به مردم نشان بدهند، به گونه اى كه مردم اطمينان پيدا كنند تصاوير پخش شده واقعى است و ساختگى نيست، حكم اثبات اول ماه را در اين صورت بيان بفرماييد؟
پاسخ آیت الله العظمی روحانی:
باسمه جلت اسمائه؛ ثابت نمى شود.
سؤال 8: رؤيت پذيرى هلال در آفاق با تغيير در طول و عرض جغرافيايى تغيير پيدا مى كند، گاهى هلال در شهرى همچون مدينه منوره كه نسبت به تهران در عرض جنوبى ترى واقع شده، ديده مى شود اما در تهران ديده نمى شود. در اين گونه موارد آيا ماه جديد براى ساكنان تهران آغاز مى شود يا خير؟ همچنين صورت عكس آن چگونه خواهد بود؟
پاسخ آیت الله العظمی روحانی:
باسمه جلت اسمائه؛ من به وحدت افق قائلم و لذا در يك جا كه ماه ديده بشود براى ساير بلاد هم به ثبوت هلال قائلم.
سؤال 9: برخى اوقات هلال در شهرى مانند مشهد مقدس كه نسبت به شهر دمشق در طول جغرافيايى شرقى ترى واقع شده، ديده مى شود ولى در دمشق نمى شود. در چنين صورتى آيا اول ماه براى اهل دمشق ثابت مى گردد يا خير؟ همچنين حكم مسئله در فرض عكس آن چگونه است؟
پاسخ آیت الله العظمی روحانی:
باسمه جلت اسمائه؛ از جواب مساله قبل حكم اين مساله و مساله لاحقه معلوم مى شود.
سؤال 10: گاهى اوقات به دليل وسعت جغرافيايى بعضى از كشورهاى جهان، احتمال ديده شدن هلال در برخى از مناطق اين گونه كشورها وجود دارد اما در ساير نقاط آن، هلال قابل رؤيت نيست. حكم آغاز ماه در كشورهاى اينچنينى چگونه است؟
پاسخ آیت الله العظمی روحانی:
باسمه جلت اسمائه؛ در يكجا ديده شود هلال براى بقيه جاها كافى است.
سؤال 11: چنان چه براى مرجع تقليد ثابت شود كه رؤيت هلال شده و عيد فطر است و همين كه از او سؤال شود بفرمايد اول ماه براى من ثابت شده ولى حكم نكند، مقلد او به محض سؤال و اطلاع آيا مى تواند افطار كند؟
پاسخ آیت الله العظمی روحانی:
باسمه جلت اسمائه؛ چنان چه موجب اطمينان شود، يا كاشف باشد از آن كه از شهادت عدلين، يا تطويق ثابت شده است، بلى مقلد او مى تواند افطار كند.
سؤال 12: آيا خروج ماه از محاق بر ثبوت آن كافى است يا بايد رؤيت هم بشود؟
پاسخ آیت الله العظمی روحانی:
باسمه جلت اسمائه؛ ميزان رؤيت هلال است.
سؤال 13: مسلم است كه هر چه انسان در ارتفاع بالاترى از سطح زمين قرار گيرد، افق مرئى و ظاهرىِ او در فاصله دورترى از وى قرار مى گيرد; به طورى كه به عنوان مثال اگر چشم ناظر در فاصله دو مترى از سطح زمين قرار داشته باشد، افق در فاصله حدود 5 كيلومترىِ او واقع مى شود و اگر در ارتفاع 5670 مترى (قله دماوند) از سطح زمين قرار گيرد، افق مرئى در فاصله 269 كيلومترىِ ناظر قرار خواهد داشت و به همين ترتيب اگر انسان در ارتفاع 8850 مترى (قله اورست در كشور نپال) از سطح زمين قرار گيرد، افق او در فاصله 336 كيلومترى خواهد بود. و اما اگر به وسيله هواپيما در فاصله 12 كيلومترىِ از سطح زمين قرار گيرد، افقِ او هم در فاصله 391 كيلومترى قرار خواهدگرفت و قادر خواهد بود تا افق چندين شهر را هم كه در فاصله دورى از او قرار دارند، ببيند. ضمن آن كه در رؤيت با هواپيما بر خلاف وضعيت مشابه در روى زمين، افق بسيار پاك و شفاف مى باشد و زمينه مناسب ترى را براى رؤيت هلال هاى ضعيف فراهم مى سازد. اكنون با عنايت به آن چه عرض شد، بفرماييد در اين صورت حكم رؤيت هلال در مناطق بسيار مرتفع چگونه است و آيا رؤيت هلال از طريق هواپيما را مجزى مى دانيد؟ در صورت كافى دانستن رؤيت از طريق هواپيما، آيا مى توان حداكثر ارتفاع هواپيما براى مجزى بودن رؤيت را به اندازه بلندترين نقطه مرتفع زمين تعيين كرد، يا آن كه در حكم اين مسأله محدوديتى براى بالا رفتن هواپيما وجود ندارد؟
پاسخ آیت الله العظمی روحانی:
باسمه جلت اسمائه؛ رؤيتى كه حجت است بر صوم و افطار، رؤيت متعارف است; و به اين گونه كه نوشته شده است، رؤيت كافى نيست.
سؤال 14: اگر پس از طلوع خورشيد و قبل از زوال، هلال ديده شود، آيا اين رؤيتِ قبل از زوال، اثبات كننده اول ماه بودن همان روز خواهد بود؟
پاسخ آیت الله العظمی روحانی:
باسمه جلت اسمائه؛ به ديدن هلال قبل از زوال، اول ماه بودنِ همان روز ثابت مى شود.
سؤال 15: در برخى موارد هلال هاى نازك اول ماه در زمان غروب خورشيد، ارتفاع بسيار كمى از افق دارند و جوّ غليظ نزديك سطح زمين عملا مانع عبور نور ضعيف هلال مى شود و ديدن آن را حتى با ابزار نجومى (دوربين دوچشمى و تلسكوپ) هم غيرممكن مى سازد; اما هنگامى كه اين گونه هلال ها هنوز به افق نزديك نشده اند، مى توان آن ها را رؤيت نمود. با توجه به مطلب فوق، اگر هلال بعد از ظهر ديده شود، ولى در لحظه غروب خورشيد به دليل ارتفاع كم هلال، قابل رؤيت نباشد; آيا اين رؤيتِ قبل از غروب خورشيد اثبات كننده اول ماه بودن روز بعد خواهدبود، يا خير؟
پاسخ آیت الله العظمی روحانی:
باسمه جلت اسمائه؛ روايات بخصوصى دال است بر اين كه رؤيت هلال بعد از زوال مانند ديدن قبل از غروب خورشيد است و دليل است بر اين كه آن روز آخر ماه قبل و فرداى آن، اول ماه بعد است.
سؤال 16: آيا هلال با رؤيت رصدى و چشم مسلح مجزى است؟
پاسخ آیت الله العظمی روحانی:
باسمه جلت اسمائه؛ خير مجزى نيست.
سؤال 17: آيا حلول ماه در اول و آخر ماه رمضان بايد حتما توسط مرجع تقليد هر كس اعلام شود يا، اگر مراجع ديگر اعلام كردند هم مى توان اعتماد كرد و روزه يا عيد را گرفت، در حالى كه مرجع خود شخص اعلام به رؤيت نكرده باشد؟
پاسخ آیت الله العظمی روحانی:
باسمه جلت اسمائه؛ نه اعلام مرجع خود لازم است نه اعلام ساير مراجع، بلكه ميزان اطمينان خودتان است و اطمينان از قول هر كس پيدا كنيد اعتماد كنيد، يكى از راه هاى اطمينان گفتن مرجع است.
سؤال 18: با عنايت به اينكه استهلال در هر محل فقط براى آن محل مورد وثوق مى باشد، چگونه در كشور پهناورى مانند ايران كه افق شمال غربى ترين نقطه آن با جنوب شرقى ترين نقطه آن بيش از يك ساعت فاصله دارد، استهلال در يك نقطه يا برخى نقاط به تمام كشور تعميم داده مى شود ولى مسلمان مرزنشين كه با مسلمان كشور همسايه تنها چند كيلومتر فاصله دارد در دو روز مختلف ماه را آغاز مى نمايند؟
پاسخ آیت الله العظمی روحانی:
باسمه جلت اسمائه؛ فاصله شهرها با يكديگر تا يك ساعت و نيم منافى با اتحاد افق نيست و با اين مقدار فاصله بين محل ديدن ماه و شهرهاى ديگر كه ديده نشده است به اتفاق علما تعميم داده مى شود; و مرز نشينان كه فاصله كمى با هم دارند در دو روز مختلف ماه را آغاز مى كنند برخلاف دستور شرع است.
سؤال 19: آيا شهادت زن براى رؤيت ماه معتبر است؟ علتش چيست؟ آيا فقط از احاديث اين استنباط مى شود؟
پاسخ آیت الله العظمی روحانی:
باسمه جلت اسمائه؛ روايات در شهادت زن به رويت هلال مختلف است، بعضى روايات دال است بر عدم اعتبار آن و بعضى كه ظاهراً يك خبر است كه دال است بر اعتبار شهادت زن ولو يك نفر باشد.
سؤال 20: آيا اعلام عيد فطر مخصوص حاكم شرع (ولى فقيه جامع الشرايط) است يا مراجع تقليد نيز مى توانند اعلام عيد فطر كنند؟
پاسخ آیت الله العظمی روحانی:
باسمه جلت اسمائه؛ هر مجتهدى مى تواند اعلام كند و در صورتى كه يك مجتهد عادل حكم نمود براى همه حتى مجتهدين ديگر واجب است، تبعيت كنند.
سؤال 21: اگر براى بعضى از مراجع تقليد اول شوال ثابت شود و عيد فطر را اعلام نمايند ولى حاكم شرع (مجتهد جامع الشرايط) اول ماه را اعلام نكند، وظيفه مقلد چيست؟
پاسخ آیت الله العظمی روحانی:
باسمه جلت اسمائه؛ مسأله ثبوت هلال نه ربطى به مرجع دارد و نه مجتهد; بلكه موضوع خارجى است. اماراتى در شرع براى ثبوت آن قرار داده شده است. بلى! چنانچه مجتهد جامع الشرايط حكم كند به ثبوت ماه و اين كه فردا عيد است، تمام افراد حتى مجتهدين ديگر بايد اطاعت كنند.
سؤال 22: به نظر مبارك شما شبى كه در آن ماه به صورت قرص كامل است (شب چهاردهم) دليل و ملاك شرعى براى ثابت شدن اول ماه قمرى مى باشد تا از اين راه وضعيت يوم الشك معلوم شود؟
پاسخ آیت الله العظمی روحانی:
باسمه جلت اسمائه؛ بلى روايت معتبر دلالت بر آن مى كند و ما هم فتوا به آن داده ايم.
سؤال 23: نظر حضرتعالى درباره رويت ماه، با چشم مسلح و وسايل جديد چيست، آيا كافى است؟ خواهشمند است با توجه به مهم بودن موضوع در صورت امكان دليل فتواى خود را نيز بيان فرماييد.
پاسخ آیت الله العظمی روحانی:
باسمه جلت اسمائه؛ رؤيت هلال با چشم مسلح و وسايل جديد، كافى نيست، چون خطاب در روايات «صم للرؤية و افطر للرؤية» است و در صدر اسلام عامة مردم مورد خطاب بوده اند كه در آن وقت حتى در زمان ما از اين عبارت، ديدن با چشم عادى فهميده مى شود. مؤيد آن روايتى از امام(عليه السلام) است كه مى فرمايد: رؤيتى ميزان است كه اگر يك نفر ببيند، براى حداقل پنجاه نفر ديگر رؤيت ممكن باشد.
سؤال 24: آيا از نظر معظم له در رؤيت هلال ماه رمضان اتحاد افق شرط است؟
پاسخ آیت الله العظمی روحانی:
باسمه جلت اسمائه؛ به نظر ما رؤيت هلال اگر درشهرى ثابت شود، براى مردم شهرهاى ديگر نيز ثابت مى شود; چه دور و چه نزديك، درافق متحد باشد يا نه، البته درصورتى كه درشب مشترك باشند ولو به اين كه اول شب يكى آخر شب ديگرى باشد.
سؤال 25: اگر رويت ماه شوال مشكوك باشد روزه گرفتن چه حكمى دارد؟
پاسخ آیت الله العظمی روحانی:
باسمه جلت اسمائه؛ واجب است روزه بگيرد زيرا امام(عليه السلام) مى فرمايد صم للرؤية و افطر للرؤية.
سؤال 26: در مواردى كه بر سر عيد بودن يا نبودن عيد سعيد فطر، بين مراجع و علما اختلاف به وجود آيد، تكليف ما چيست؟ شايد پاسخ بدهيد كه از مرجع تقليد خود تقليد نماييد، بلى اين درست، اما مگر مى شود يك روز هم عيد باشد و هم نباشد؟ مى دانيم كه روزه در عيد فطر حرام است، پس تكليف آن گروه از افرادى كه روزه گرفتند چيست؟ در ضمن مگر شهادت يك يا چند مرجع تقليد مبنى بر رؤيت هلال ماه، مى تواند سند محكمى براى عيد بودن باشد؟ خواهشمند است، نظر خود را بيان نموده و تكليف ما را مشخص نماييد.
پاسخ آیت الله العظمی روحانی:
باسمه جلت اسمائه؛ ثبوت عيد مربوط به تقليد نيست. اگر از طريق متعارف اطمينان به رؤيت هلال پيدا كرديد يا دو نفر شاهد عادل، شهادت دادند به ديدن ماه (با چشم عادى) آن روز را عيد بگيريد و اگر خودتان راهى نداشتيد، چنانچه يك مجتهد عادل ولو غيرمرجع حكم كند به عيد بودن، بايدآن روز را عيد گرفت.
سؤال 27: من براى مدتى مقيم هندوستان هستم. شهرى كه من در آن هستم با ايران هم افق است و دو ساعت زودتر اذان مى گويند. آيا مى توانم شروع و خاتمه ماه رمضان را مطابق آنچه در ايران اعلام مى كنند در نظر بگيرم؟
پاسخ آیت الله العظمی روحانی:
باسمه جلت اسمائه؛ در صورت علم و اطمينان به ثبوت اول ماه در ايران، شما مى توانيد معامله ثبوت بنماييد ولو در هندوستان ثابت نشود.
سؤال 28: اگر براى بعضى به بيّنه يا شهرت غلبه ظن معتبر حاصل شد كه ماه شب عيد فطر يا قربان ثابت شد، ولى احتمال ضعيف مى دهد كه عيد نباشد، آن روز را روزه مى گيرد و بعد به سفر مى روند; نيّت روزه با اين غلبه آيا جائز است؟
پاسخ آیت الله العظمی روحانی:
باسمه جلت اسمائه؛ خير، جائز نيست.
سؤال 29: اثبات شب اول يا دوم ماه آيا به بزرگ و كوچك بودن ماه يا به مطوق بودن آن تشخيص داده مى شود؟
پاسخ آیت الله العظمی روحانی:
باسمه جلت اسمائه؛ ميزان شب دوم بودن، مطوق بودن ماه است.
سؤال 30: در صورتى كه شك كرد آيا امروز عيد است يا نه؟ آيا دو اصل ـ اصل عدم ازاى كونه عيدا و اصل انه عيد ـ تعارض و تساقط مى كنند، آيا اصلا اصل جارى مى شود؟
پاسخ آیت الله العظمی روحانی:
باسمه جلت اسمائه؛ اولا: اصل عدم كونه عيدا، اصل عدم ازاى نيست بلكه عدم نعتى است، ثانيا: اصل انه عيد غير صحيح است.