ریش تراشی از جمله مسائلی هست که به مرور زمان از گناه بودن آن غفلت و تبدیل به امری عادی شده است، بسیاری از افراد که به احکام شرعی دیگر پایبند هستند از این مساله به راحتی گذر کرده و به آن بی توجه هستند، این غفلت بزرگ حتی در رسانه ملی نیز به خوبی احساس می شود این در حالی است که طبق فتوای تمام مراجع عظام تقلید، تراشیدن موهای صورت (ریش) با تیغ یا با ماشین های ته زن، به گونه ای که دیگران بگویند که در صورت او ریش نیست، حرام یا بنابر احتیاط واجب جایز نیست.
البته تراشیدن قسمتی از ریش هم در حکم تراشیدن همه ریش است. بنابراین هیچ مرجع تقلیدی تراشیدن ریش را جایز یا مکروه نمی داند، بلکه تمام مراجع اجتناب از آن را لازم می دانند. در ادامه متن تعدادی از سوالات مقلدین حضرت آیت الله العظمی سید محمد صادق روحانی (دامت ظله) در این زمینه را همراه با پاسخ های ایشان می خوانید. اهمیت این موضوع آنجا آشکار می شود که در یکی از این استفتائات ایشان می نویسند : اگر کسی که ریش خود را تراشیده است با حجت شرعی ـ یعنی اجتهاد یا تقلید ـ این کار را انجام داده است، تراشیدن ریشش ضرری به عدالت او نمی زند، در غیر این صورت محکوم به فسق است و غیبت او با تجاهر و تظاهر به این عمل حرام جایز است.
احکام تراشیدن ریش مطابق با فتاوی حضرت آیت الله العظمی سید محمد صادق روحانی (مدظله العالی)
1- تراشیدن ریش یکی از مسائل مهم آقایان است. آیا مکلف می تواند ریشش را بتراشد؟ آیا باقی ماندن ریش در چانه فقط، شرعاً کفایت می کند؟
پاسخ آیت الله العظمی روحانی :
باسمه جلت اسمائه؛ تراشیدن ریش حرام است علی الاظهر؛ و تنها باقی ماندن موی چانه در عمل [به حکم] کفایت نمی کند، زیرا در این شکل عارضین [گونه ها] نیز تراشیده می شود.
2- حکم کسی که ریشش را می کند چیست؟
پاسخ آیت الله العظمی روحانی :
باسمه جلت اسمائه؛ اگر منظور از کندن، کندن ریش های زاید اطرافش برای زینت است اشکالی ندارد. اگر منظور آن مقداری از ریش است که زدن آن حرام است، کندنش نیز حرام است؛ چون موضوع حرمت تراشیدن ریش، از بین بردن آن است، لذا تفاوتی میان تراشیدن و کندن ریش و سایر چیزهایی که موجب ازاله می شود نیست.
3- حکم کسی که به خاطر ضرورتی مجبور است ریشش را بزند چیست؟
پاسخ آیت الله العظمی روحانی :
باسمه جلت اسمائه؛ ضرورتی حرام را حلال نمی کند تا وقتی که به حد اضطرار و مانند آن نرسیده باشد.
4- حکم کسی که با وسایل جدید مثل ماشین ریش تراشی با شماره صفر ریشش را می زند چیست؟
پاسخ آیت الله العظمی روحانی :
باسمه جلت اسمائه؛ آنچه مهم و ملاک است صدق ریش یا عدم آن در عرف است، و اینکه وسیله ریش تراشی و ازاله آن جدید باشد یا قدیم، معتبر نیست.
5- مقدار و حدود ریش کجا است؟
پاسخ آیت الله العظمی روحانی :
باسمه جلت اسمائه؛ مقدارش در چانه و صورت آن اندازه ای است که در عرف عنوان ریش بر آن صدق کند.
6- حکم اجرتی که سلمانی برای تراشیدن ریش با تیغ یا ماشین ریش‌تراشی جدید می‌گیرد چیست؟
پاسخ آیت الله العظمی روحانی :
باسمه جلت اسمائه؛ اجرت گرفتن جایز نیست؛ زیرا مقتضای حرمت عمل، حرمت اجرتی است که در مقابل آن گرفته می شود.
7- حکم اجاره گرفتن از کسی که در آن محل اقدام به تراشیدن ریش مردم می کند، چیست؟
پاسخ آیت الله العظمی روحانی :
باسمه جلت اسمائه؛ اشکالی ندارد.
8- حکم موارد ذیل چیست؟
الف) تراشیدن ریش کسی که آن را حلال می داند؟
ب) اجرت گرفتن از کسی که تراشیدن ریش را حلال می داند؟
پاسخ آیت الله العظمی روحانی :
باسمه جلت اسمائه؛ اگر آن را به واسطه حجتی شرعی اجتهادی یا تقلیدی حلال می داند، تراشیدن برای او و اخذ اجرت بر آن جایز است. در غیر این صورت جایز نیست.
9- آیا مسلمانی که شغل او سلمانی است، جایز است ریش مسلمان و مسیحی را بتراشد؟ آیا برای آن سلمانی جایز است که ریش غیرمسلمان را بتراشد و در مقابل آن اجرت گیرد؟
پاسخ آیت الله العظمی روحانی :
باسمه جلت اسمائه؛ در حرمت میان مسلمان و غیر مسلمان فرقی نیست، چون کفار نیز ـ همانطور که مورد بررسی قرار گرفته است ـ مکلف به فروع هستند.
10- آیا زدن ریش مستوجب تعزیر است؟
پاسخ آیت الله العظمی روحانی :
باسمه جلت اسمائه؛ هر کسی که فعل حرامی را انجام دهد یا واجبی الهی را آگاهانه و از روی عمد ترک کند، در صورتی که از سوی شارع تعیین خاصی برای مجازات او وارد نشده باشد، طبق آنچه مصلحت تعیین می کند مستحق تعزیر حاکم شرعی است.
11- مجازات کسی که ریشش را بتراشد چیست؟
پاسخ آیت الله العظمی روحانی :
باسمه جلت اسمائه؛ عقوبت دنیایی برای او وارد نشده، و عقوبت اخروی او مشخص نشده است؛ بنابراین مسأله او به خداوند تبارک و تعالی موکول است که با او هرگونه که خواست رفتار می کند.
12- آیا کسی که ریشش را می تراشد فاسق است؟ اگر هست، آیا غیبت او جایز است؟
پاسخ آیت الله العظمی روحانی :
باسمه جلت اسمائه؛ اگر کسی که ریش خود را تراشیده است با حجت شرعی ـ یعنی اجتهاد یا تقلید ـ این کار را انجام داده است، تراشیدن ریشش ضرری به عدالت او نمی زند، در غیر این صورت محکوم به فسق است و غیبت او با تجاهر و تظاهر به این عمل حرام جایز است در صورتی که شرعا معذور نباشد.
13- دیه کسی که مسبب ازاله ریش فرد دیگری می شود چیست؟
پاسخ آیت الله العظمی روحانی :
باسمه جلت اسمائه؛ اگر تراشیدن ریش فرد دیگری به دلیل خواست او بوده، دیه ندارد. اما در صورتی که با جنایت علیه او باشد؛ اگر ریش بعد از تراشیدن رشد کند، آنکه ریش را تراشیده است باید ثلث دیه را بدهد، و اگر رشد نکند باید دیه کامل بدهد، که عبارت است از: صد شتر مسن، یا دویست گاو، یا هزار دینار، یا هزار گوسفند، یا ده هزار درهم، یا دویست دست حلّه که هر حلّه دو عدد است.
14- آیا شهادت کسی که ریش خود را می تراشد مطلقا قبول است؟ یا در برخی موارد؟ آیا می توان پشت سر او نماز خواند؟
پاسخ آیت الله العظمی روحانی :
باسمه جلت اسمائه؛ شهادت کسی که ریش خود را می تراشد قبول نیست مگر در جایی که در تراشیدن ریش خود معذور باشد، یا در مواردی که شهادت عادل در آن ها معتبر نباشد. هم چنین نماز پشت سر او صحیح نیست مگر اینکه در تراشیدن ریش معذور باشد.
15- اگر شهادت در دو شخص منحصر باشد که یکی از آنان یا هر دو ریش خود را می تراشند، آیا استناد به آن شهادت جایز است؟
پاسخ آیت الله العظمی روحانی :
باسمه جلت اسمائه؛ اگر مورد قضیه از مواردی باشد که شهادت دو عادل در آن معتبر است، استناد به شهادت آن نفر که ریش خود را نمی تراشد صحیح است، درباره آنکه ریش خود را می تراشد، در صورتی که معذور باشد، هم همینطور است. اگر مورد قضیه از مواردی است که در آن به شهادت غیر عدال اکتفا می شود ـ مانند اغلب موارد خارج از باب مرافعات ـ استناد به شهادت آن دو صحیح است، در صورتی که اطمینان آور باشد.
16- عناوین ثانویه که به خاطر آن ها تراشیدن ریش جایز شده است کدام است؟
باسمه جلت اسمائه؛ در این مقام، عنوان ثانوی مربوطی وجود ندارد، بنابراین هر چه که موجب منع از فعلیت حکم به حرمت بشود مانند حرج و ضرر غیر قابل تحمل، و تقیه، و اکراه، و اضطرار، در این مورد نیز جاری می شود.