محقق:
سید محمود خسروشاهی و سید جواد حسینیخواه
از ویژگی های بسیار مهم دین اسلام که از مؤلّفه های مؤثر در جامعیّت این دین محسوب می شود، تعیین دقیق مسائل و احکام سیاسی ـ اجتماعی و بیان ناهنجاری های شخصی و اجتماعی در کنار تمام نیازهای معرفتی، عملی و اخلاقی آدمی تا واپسین روز زندگی او است.
این مهم را پیامبر گرامی اسلام و ائمه معصومین (علیهم السلام) عهده دارند و اینان اند که انسان ها را به سعادت و کمال راهنمایی می کنند تا به حق و حقوق دیگر انسانها تجاوز ننمایند.
بر اثر حوادث روزگار، در این عصر که دست ما از سرچشمه فیض الهی کوتاه است، این علما و فقهای گرانقدرند که وظیفه هدایتگری و تبیین احکام شرعی را به نیابت از معصومین (علیهم السلام) بر دوش دارند. در توقیع شریف آمده است:
«أمّا الحوادث الواقعة فارجعوا فیها إلی رواة أحادیثنا فإنّهم حجّتی علیکم و أنا حجة الله» (1)
در پیشآمدهای مستحدثه و مشکلات به راویان احادیث ـ فقها ـ مراجعه کنید که آنان حجّت من بر شمایند و من حجّت خدا هستم.
در قرون مختلف و به موازات نیازمندی های مردم و گسترش مناسبات اجتماعی مسائل جدیدی وارد فقه شده که فقهای هر زمان با اجتهاد و تمسّک به منابع چهارگانه احکام شرعی آن ها را استنباط کرده اند.
آنچه پیش از همه، مناسبات اجتماعی و روابط میان انسان ها را شکل می دهد، حقوق فردی و اجتماعی، حقوق جزایی و مقرّرات آن هاست که بیشتر بخش ها و مسائل فقه اسلامی مربوط به همین قسمت است.
از دیگر سو، قوانین و مقرّرات حقوقی جامعه اسلامی باید یا مستقیم از فقه گرفته شود و یا در چارچوب موازین و مبانی فقهی و شرعی تهیه گردد. علاوه بر این در اصل 167 قانون اساسی آمده است: «قاضی موظف است کوشش کند حکم هر دعوا را در قوانین مدّونه بیابد و اگر نیابد، با استناد به منابع معتبر اسلامی یا فتاوای معتبر حکم قضیه را صادر نماید...».
بر این اساس، می توان به رابطه تنگاتنگ فقه و حقوق از یک سو، و فقه و قضا از سوی دیگر پی برد.
کتابی که پیش رو دارید گزیده ای از مجموعه پرسش هایی است که در زمینه مسائل حقوقی، جزایی و قضایی از سوی مؤسسه حقوقی وکلای بین الملل، مرکز تحقیقات قوه قضاییه و جمعی از وکلا و حقوقدانان و همچنین قضّات در سال های اخیر مطرح شده است و مرجع عالی قدر و فقیه مجاهد حضرت آیت الله العظمی روحانی (مدظله العالی) با دقّت نظر و اهتمام ویژه، به رغم اشتغالات فراوان علمی و دیدارهای روزانه مردمی، خود به آن ها پاسخ داده اند.
این مجموعه بیش از ششصد استفتاء را شامل می شود که در چهار فصل گنجانده شده است. فصل اول آن عهده دار مباحث حقوقی، نظیر: وقف، خرید و فروش، اجاره و ... است. در فصل دوم به مباحث جزایی پیرامون حدود، قصاص، دیات و تعزیرات پرداخته شده است. فصل سوم را پرسش های مشترک جزایی و حقوقی به خود اختصاص داده و در نهایت، مسائل متفرقه و گوناگونی چون قرعه، تکدّی گری، دفاع در برابر متجاوز و... در فصل چهارم قرار گرفته است.
در تقسیم مباحث نیز سعی شده تا حدّ امکان از ترتیبات معیّن و خاص قانون مدنی و قانون مجازات اسلامی استفاده شود و مباحث قضایی با احکام خاص شرعی خلط نگردد.
---------------------------------------------------
1. وسائل الشیعة، ج 18، ص 101، کتاب القضاء، باب 11، ح 9.