پایگاه اطلاع رسانی Øضرت آیت الله العظمی روØانی«قدس سره»
نگاهی کوتاه بر زندگی، آثار و مبارزات آیت الله العظمی خوئی(قده)
آیت الله العظمی آقای سید ابوالقاسم موسوی خوئی در نیمه ماه رجب 1317 هـ Ù‚ در شهر خوی Ù€ در آذربایجان غربی Ù€ در یک خانه علم Ùˆ تقوا، Ùضیلت Ùˆ روØانیت به دنیا آمد. پدر بزرگوارش مرØوم آیت الله آقا سید علی اکبر خوئی از علمای برجسته Ùˆ از شاگردان مرØوم آیت الله مامقانی در نج٠بود Ú©Ù‡ پس از Ùراغت از تØصیل به زادگاه خود بازگشته Ùˆ به ارشاد مردم Ùˆ تبلیغ دین اشتغال داشت، ولی پس از آغاز Øرکت مشروطیت زادگاه خود را به عزم سکونت در نج٠ترک Ú¯Ùت Ùˆ پس از دو سال آیت الله خوئی به همراه برادر خود در نج٠به پدر پیوست Ùˆ در آنجا اقامت گزید. آیت الله خوئی به هنگام ورود به نج٠سیزده سال بیشتر نداشت Ùˆ در مدت کوتاهی آموزش ادبیات عرب Ùˆ منطق Ùˆ Ø³Ø·ÙˆØ Ø¹Ø§Ù„ÛŒ را به پایان رساند Ùˆ در Øدود بیست سالگی شایستگی آن را یاÙت Ú©Ù‡ در درس خارج استاد بزرگ Øوزه نج٠یعنی مرØوم آیت الله شیخ الشریعه اصÙهانی، Øاضر شود Ùˆ به همین دلیل ÙˆÛŒ را در سال 1338 هجری قمری، در جرگۀ شاگردان آن مرد بزرگ Ù…ÛŒ بینیم.
آیت الله خوئی از اساتید Ùˆ مشایخ بزرگ خود در Ùقه Ùˆ اصول در کتاب «Ù…عجم رجال الØدیث» چنین یاد Ù…ÛŒ کند:
من در نزد اساتید Ùˆ مشایخ زیادی علم Ùˆ دانش Ùرا گرÙته ام ولی در میان آنها پنج Ù†Ùر را نام Ù…ÛŒ برم Ú©Ù‡ عبارتند از:
1-آیت الله شیخ ÙØªØ Ø§Ù„Ù„Ù‡ معرو٠به شیخ الشریعه اصÙهانی (متوÙÛŒ 1338 هـ Ù‚).
2-آیت الله شیخ مهدی مازندرانی
3-آیت الله شیخ ضیاء الدین عراقی (1289 ـ 1361).
4-آیت الله شیخ Ù…Øمد Øسین اصÙهانی معرو٠به کمپانی (1296 Ù€ 1361).
5-آیت الله شیخ Ù…Øمد Øسین نائینی (1273 Ù€ 1355).
من از دو استاد اخیر بیش از همه استÙاده کرده ام. نه تنها در درس آن دو Øاضر Ù…ÛŒ شدم بلکه درس آنان را برای دیگران تقریر Ù…ÛŒ نمودم Ùˆ در جلسه تقریر، گروهی از Ùضلا شرکت Ù…ÛŒ کردند. مرØوم نائینی آخرین استاد من است Ú©Ù‡ تا آخر عمر ملازم Ù…Øضر او بودم Ùˆ از ÙˆÛŒ اجازه روایت نیز دریاÙت کرده ام. او به من اجازه داد Ú©Ù‡ کتب اربعه را از ایشان نقل کنم Ú©Ù‡ ایشان نیز از شیخ خود Ù…Øدث نوری (1254 Ù€ 1320) Ùˆ او از شیخ انصاری نقل Ù…ÛŒ کرده اند Ùˆ طریق شیخ انصاری در نقل روایات ÙˆØ§Ø¶Ø Ø§Ø³Øª.
دیگر اساتید
علاوه بر اساتید Ùˆ مشایخ در Ùقه Ùˆ اصول، آیت الله خوئی در نزد مشایخ Ùˆ اساتید دیگری به تلمذ علوم Ùˆ Ùنون دیگر اسلامی پرداخته است Ú©Ù‡ به نام چند Ù†Ùر از آنها اشاره Ù…ÛŒ کنیم:
1Ù€ آیت الله شیخ Ù…Øمد جواد بلاغی (1282 Ù€ 1352 هـ) ÙˆÛŒ استاد علم کلام عقاید Ùˆ تÙسیر بود Ùˆ در عصر خود در Øوزه نج٠اشر٠بی نظیر به Øساب Ù…ÛŒ آمد. آثار علمی ایشان در پاسخ مسیØیان Ùˆ مادیگرایان همچنان مورد استÙاده اهل تØقیق است Ùˆ مرØوم آیت الله خوئی در علم کلام Ùˆ عقاید Ùˆ تÙسیر، از شاگردان برجسته این استاد بزرگ به شمار Ù…ÛŒ روند.
2Ù€ آیت الله سید ابوتراب خوانساری. ÙˆÛŒ در علم رجال Ùˆ درایه تبØر خاصی داشت Ùˆ در Øوزه علمیه نجÙØŒ طلیعه دار این علم به شمار Ù…ÛŒ رÙت Ùˆ یکی از اساتید مرØوم آیت الله خوئی در این رشته از علوم اسلامی است.
3Ù€ آیت الله سید ابوالقاسم خوانساری Ú©Ù‡ ریاضی دان عصر خود بود Ùˆ در ریاضیات عالی، استاد آیت الله خوئی Ù…Øسوب Ù…ÛŒ شود.
4Ù€ آیت الله سید Øسین بادکوبه ای Ú©Ù‡ استاد بلامنازع ÙلسÙÙ‡ Ùˆ عرÙان در نج٠اشر٠بود Ùˆ آیت الله خوئی دو رشته مزبور را در نزد ÙˆÛŒ آموخته است.
5Ù€ آیت الله سید علی قاضی. عار٠و سالک عصر، Ú©Ù‡ شاگردان ممتازی را پرورش داد Ùˆ بی Ø´Ú© نقش عمده Ùˆ اساسی در مراØÙ„ سیر Ùˆ سلوک آیت الله خوئی به عهده داشت...
... در اینجا باید Ú¯Ùت Ú©Ù‡ آیت الله خوئی وقتی وارد نج٠اشر٠شد در واقع یک نوجوان 14 ساله بود Ú©Ù‡ به خواندن مقدمات Ùˆ Ø³Ø·ÙˆØ Ù¾Ø±Ø¯Ø§Ø®Øª ولی از همان آغاز، نبوغ Ùˆ ذکاوت در سیمای ÙˆÛŒ آشکار بود Ùˆ در Ù…ØاÙÙ„ علمی Øوزه، این نوجوان به عنوان یک طلبه Ùاضل، خوش Ùهم، تلاشگر Ùˆ کوشا، جلوه نمود Ùˆ به Øسن شهرت Ùˆ Ùوق العاده بودن، معرو٠شد. به نوشته یکی از علما : او از سه قوه Ùˆ استعداد روØÛŒ Ùوق العاده برخوردار بود Ú©Ù‡ کمتر این سه قوه در یک Ùرد جمع Ù…ÛŒ شوند:
1-Ùهم Ùˆ هوش Ùˆ دریاÙتن مطالب به صورت صØÛŒØ.
2-ØÙظ Ùˆ ضبط مطالب بدون آنکه با مرور زمان Ùراموش شود.
3-تصر٠و موشکاÙÛŒ در مطالب Ùˆ در نتیجه: نوآوری.
مرØوم آیت الله العظمی خوئی از دوران جوانی به نبوغ Ùˆ استعداد Ùوق العاده Ùˆ ØÙظ Ùˆ ضبط Ùˆ تصر٠و ابتکار Ùˆ نوآوری معرو٠بود Ùˆ همین سه عامل بود Ú©Ù‡ در سنین سی سالگی او را جزء مدرسان «Ø®Ø§Ø±Ø¬» ساخت تا آنجا Ú©Ù‡ شاگردان آن مرØوم Ù…ÛŒ گویند: ÙˆÛŒ از سال 1350 هـ Ù‚ بØØ« خارج را آغاز نمود Ú©Ù‡ در آن گروهی از Ùضلا شرکت Ù…ÛŒ کردند. Ùˆ این Øکایت از این دارد Ú©Ù‡ آن مرØوم Ú†Ù‡ اندازه جودت Ùهم Ùˆ استعداد عالی داشته Ùˆ Ú†Ù‡ قدر در تØصیل علم Ùˆ دانش ساعی Ùˆ کوشا بوده Ú©Ù‡ توانسته است در جوانی به درجه رÙیع اجتهاد مطلق نایل شود Ùˆ بر عالیترین کرسی تدریس Øوزه علمیه نجÙØŒ تکیه بزند.
بی مناسبت نیست در اینجا اشاره شود Ú©Ù‡ دوران تØصیل آیت الله خوئی، همراه با رÙاه Ùˆ آسایش Ùˆ تأمین وسائل زندگی مختصر مادی طلبگی نبوده بلکه ایشان، مانند دیگر طلاب Ùˆ Ù…Øصلین Øوزه های علمیه، Ùˆ مراجع عظام، دوران طلبگی Ùˆ تØصیل را با سختی Ùˆ عسرت گذرانیده Ùˆ Øتی با قبول «Ù†Ù…از استیجاری» Ùˆ یا انجام «Ø²ÛŒØ§Ø±Øª نیابتی» هزینه تØصیل Ùˆ زندگی خود را تأمین Ù…ÛŒ کرده است.
در میان اسناد خانوادگی ما، سندی از Ù‡Ùتاد Ùˆ دو سال پیش Ù€ یعنی در همان اوج Ø´Ú©ÙˆÙائی تØصیل Ùˆ تدریس Ùˆ اجتهاد آیت الله خوئی Ù€ وجود دارد Ú©Ù‡ نشان Ù…ÛŒ دهد Ú©Ù‡ ایشان با قبول انجام زیارت، بخشی از هزینه تØصیل خود را تأمین Ù…ÛŒ کرده است... قبوض موجود از مرØوم آیت الله ممقانی Ùˆ سپس از طلاب Ùاضل آن دوران، نشان Ù…ÛŒ دهد Ú©Ù‡ علیرغم ادعاهای دشمنان یا معاندان، تØصیل علوم اسلامی هیچگاه با رÙاه Ùˆ منظورهای مادی Ùˆ دنیوی همراه نبوده است...
بهرØال: آیت الله العظمی خوئی از همان زمان جوانی کرسی تدریس خارج را در Øوزه علمیه نج٠در اختیار داشت Ùˆ تا این اواخر هم، علیرغم اشتغالات مرجعیت، همچنان کار اصلی او تدریس، تألی٠و تربیت شاگردان برجسته در علوم اسلامی، بوده است.
ویژگی ها و آثار علمی
هر مرجعی در زندگی خویش ویژگی هایی دارد Ùˆ این مرجع عالیقدر، علاقه بیشتری به تدریس Ùˆ تألی٠و تربیت استاد Ùˆ Ùقیه داشته است، از این جهت Ù…ÛŒ بینیم Ú©Ù‡ در این مدت 70 سال (1340 Ù€ 1410 هـ Ù‚) Ú©Ù‡ قدرت Ùˆ توانائی تدریس داشت، صدها مجتهد مطلق Ùˆ استاد ارزنده Ú©Ù‡ هر یک Ù…ÛŒ تواند Øوزه Ùقهی شیعه را اداره نماید، در Øوزه خود پرورش داد Ùˆ هم اکنون عده ای از آنان در نج٠و بلاد عراق Ùˆ ایران Ùˆ لبنان Ùˆ پاکستان Ùˆ کشورهای دیگر عهده دار وظائ٠سنگین هستند Ùˆ برخی از آنان چون شهید آیت الله سید Ù…Øمد باقر صدر به درجه رÙیع شهادت نایل آمدند Ùˆ غالب آنان دروس استاد خویش را به رشته تØریر در آورده اند Ú©Ù‡ شرایط Øاکم بر عراق اجازه طبع اغلب آنها را نداده است. اما در عین Øال، در قلمرو «Ø§ØµÙˆÙ„» Ùˆ «Ùقه» از این استاد بزرگ آثار زیادی Ú†Ù‡ به قلم خویش Ùˆ Ú†Ù‡ به قلم شاگردانش منتشر شده Ú©Ù‡ بدون اغراق باید Ú¯Ùت Ú©Ù‡ در تاریخ مرجعیت شیعه بی نظیر است.
اینک، به بررسی اجمالی بخشی از آثار گرانبها، تقریرات Ùˆ تألیÙات ارزشمند این مرجع بزرگوار Ù…ÛŒ پردازیم:
1Ù€ التنقیØ: تقریر استاد، شیخ علی غروی تبریزی، از دروس آیت الله العظمی خوئی است
2 Ù€ مستند العروة الوثقی: نگارش استاد Øاج شیخ مرتضی بروجردی.
این کتاب نیز تقریرات استاد اعظم آیت الله خوئی به موازات کتاب «Ø§Ù„تنقیػ است، ولی چون مباØØ« مربوط به اجتهاد Ùˆ تقلید Ùˆ طهارت در کتاب «Ø§Ù„تنقیػ آمده است، ÙˆÛŒ انتشار تقریرات خود را از کتاب «ØµÙ„اة» آغاز نموده است
3ـ معتمد العروة الوثقی: نگارش استاد سید رضا خلخالی.
4 Ù€ مبانی العروة الوثقی: از Ùرزند آن Ùقید سعید آقا سید Ù…Øمد تقی است Ú©Ù‡ درس های Ùقهی والد خود را درباره «Ù†Ú©Ø§Ø»ØŒ «Ù…ساقات»ØŒ «Ù…ضاربه»ØŒ «Ù…زارعه»ØŒ «ØºØµØ¨» Ùˆ... در چهار جلد به نام Ùوق، منتشر ساخته است.
5 Ù€ Ùقه الشیعه: از سید مهدی خلخالی. تقریرات درس استاد خود را در مباØØ« مربوط به «Ø§Ø¬ØªÙ‡Ø§Ø¯ Ùˆ تقلید Ùˆ طهارت» Ùˆ... در 5 جلد منتشر ساخته است.
6 Ù€ منهاج الصالØین: یک دوره متن Ùقهی است Ú©Ù‡ به قلم خود Øضرت آیت الله العظمی خوئی است Ùˆ تاکنون چندین بار در دو مجلد، به زیور طبع آراسته شده است.
7 Ù€ تکملة المنهاج: این کتاب Øاوی مسائلی است Ú©Ù‡ در منهاج الصالØین نیامده است.
8 Ù€ مبانی التکملة: در این کتاب، مسائل «ØªÚ©Ù…له المنهاج» به صورت استدلالی Ù…Ø·Ø±Ø Ø´Ø¯Ù‡ Ùˆ قسمتی از اØکام مربوط به «Øدود Ùˆ دیات Ùˆ قضا Ùˆ شهادات» Ú©Ù‡ متن آنها در منهاج الصالØین نیست، نقل شده است.
9 Ù€ Øاشیه العروة الوثقی: در این کتاب Øواشی معظم له، به طور مستقل با متن عروه الوثقی، چاپ شده است.
10 Ù€ Ù…ØµØ¨Ø§Ø Ø§Ù„Ùقاهه: در اØکام مکاسب Ùˆ بیع Ùˆ خیارات، نگارش استاد شیخ Ù…Øمد علی توØیدی در 7 جلد Ù€ مرØوم توØیدی در ماه مبارک رمضان 1395 هـ در قم به رØمت ØÙ‚ پیوست Ù€
11 Ù€ Ùقه العترة: در دو جلد.
12 Ù€ تØریر العروة.
13 Ù€ Ù…Øاضرات ÙÛŒ الÙقه الجعÙری: در دو جلد.
14 Ù€ الدرر الغوالی ÙÛŒ Ùروع العلم الاجمالی.
15 Ù€ الرأی السدید ÙÛŒ الاجتهاد Ùˆ التقلید.
16 Ù€ رسالة ÙÛŒ تØقیق الکر.
17 Ù€ رسالة ÙÛŒ ØÚ©Ù… اوانی الذهب.
البته ما در اینجا، تنها به بخشی از کتب Ùقهی Ú©Ù‡ به قلم خود استاد بزرگ یا به واسطه اصØاب درس ایشان تØریر یاÙته، اشاره کردیم Ùˆ یک نظر کوتاه بر این Ùهرست، ما را با عظمت خدمت Ùˆ شدت علاقه ایشان به Ùقه Ùˆ تربیت Ùقیه، آشنا Ù…ÛŒ سازد. مجلدات چاپ شده از آثار ایشان بالغ بر 50 جلد Ù…ÛŒ باشد Ùˆ اگر ما Ùهرست کتاب هایی را Ú©Ù‡ پیرامون Ùقه به قلم خود این Ùقیه نوشته شده یا به وسیله شاگردان او نگارش یاÙته اما تاکنون به زیور طبع آراسته نشده، بر این رقم بیÙزاییم، Ùکر Ùˆ اندیشه از عظمت کار او به Ø´Ú¯Ùت در خواهد آمد!.
***
... البته در قلمرو مسائل Ùقهی بالغ بر 50 اثر از آن مرجع بزرگ منتشر شده است ولی در مباØØ« اصول نیز آثار زیادی از آن استاد بزرگ به یادگار مانده است... Ùˆ آن بزرگوار در علم اصول نادره دوران بود. اسامی بعضی از آن آثار به قرار ذیل است:
1Ù€ اجود التقریرات، در دو جلد، مرØوم آیت الله العظمی خویی در این کتاب دروس استاد خویش مرØوم علامه نائینی را در علم اصول به رشته تØریر درآورده Ùˆ هر دو جلد آن به نظر استاد رسیده Ùˆ در بیروت چاپ شده است Ùˆ اخیراً جلد اول آن با یک رشته تعلیقات از مؤلÙØŒ در تهران تجدید چاپ گردیده است.
2Ù€ Ù…Øاضرات ÙÛŒ اصول الÙقه، نگارش شیخ Ù…Øمد اسØاق Ùیاض.
3Ù€ Ù…ØµØ¨Ø§Ø Ø§Ù„Ø§ØµÙˆÙ„ØŒ نگارش سید سرور بهسودی Ú©Ù‡ مباØØ« عقلی را در سه جلد منتشر نموده است.
4Ù€ مبانی الاستنباط، در 4 جلد، Øاوی مباØØ« عقلی
5Ù€ Ù…ØµØ§Ø¨ÛŒØ Ø§Ù„Ø§ØµÙˆÙ„ در یک مجلد، نگارش سید علاءالدین بØرالعلوم است Ú©Ù‡ قسمتی از مباØØ« الÙاظ در آن آمده است Ùˆ اجزاء دیگر آن به صورت خطی باقی است.
6Ù€ دراسات ÙÛŒ الاصول العملیه، در یک جلد، تألی٠سید علی شاهرودی.
7ـ جواهر الاصول، در یک جلد.
آیت الله Ùقید در معجم الرجال الØدیث از این دو کتاب نام برده است.
تا اینجا ما با بخشی از آثار به جا مانده از آن استاد بزرگ در علم اصول آشنا شدیم، Ùˆ هرگاه اسامی آنچه Ú©Ù‡ از خود آن Ùقید یا از شاگردانش نگارش یاÙته Ùˆ منتشر نشده است بر آن بیÙزاییم، عظمت کار ایشان در بسط این علم بیشتر جلوه Ù…ÛŒ کند.
آثار دیگر
1Ù€ البیان ÙÛŒ تÙسیر القرآن Ùˆ: Ù†ÙØات الاعجاز
در تاریخ مرجعیت شیعه، اÙراد معدودی را Ù…ÛŒ بینیم Ú©Ù‡ در عین تبØر در Ùقه Ùˆ اصول، در دیگر Ùنون اسلامی نیز متخصص بوده اند مثلاً شیخ بزرگوار شیعه مرØوم Ù…Ùید، در Øالی Ú©Ù‡ Ùقه شیعه را به صورت جالب تنظیم کرد Ùˆ پایه های آن را از نظر اجتهاد استوار ساخت، در قلمرو کلام متکلمی بی نظیر Ùˆ در میدان Øدیث، Ù…Øدث ماهر Ùˆ در عرصه تاریخ، مورخ توانائی است Ùˆ کتاب های او در رشته های مختل٠نشانه نبوغ Ùˆ جامعیت اوست Ùˆ در عین Øال، زعامت شیعه را بر عهده داشت.
این نمونه از مراجع، در تاریخ شیعه Ú©Ù… نبوده اند Ùˆ نمونه های دیگری به چشم Ù…ÛŒ خورند. در عصر ما Øضرت آیت الله العظمی آقای خویی، در Øالی Ú©Ù‡ متخصص Ùقه Ùˆ اصول بود Ùˆ متجاوز از نیم قرن کرسی تدریس این دو رشته را در Øوزه نج٠در اختیار داشت، از دیگر علوم Ùˆ Ùنون نیز غÙلت نورزیده Ùˆ دارای اطلاعات وسیع Ùˆ جامعی بود. در دوران جوانی ایشان Ú©Ù‡ تبلیغات مسیØیان بر ضد اسلام Ùˆ قرآن در کشورهای عربی در Øال اÙزایش بود کتابی به نام «Ù†ÙØات الاعجاز» نوشته Ùˆ از Øریم قرآن با قاطعیت کامل، دÙاع نموده اند.
مرØوم آیت الله العظمی خوئی روزگاری اØساس کرد Ú©Ù‡ Øوزه نجÙØŒ به صورت دانشکده Ùقه Ùˆ اصول درآمده Ùˆ سایر رشته های علوم به خصوص علوم قرآنی Ùˆ مسائل تÙسیری مورد توجه طلاب Ùˆ Ùضلا قرار نمی گیرد. بدین جهت در سال 1370 هجری قمری درسی به عنوان تÙسیر Ùˆ علوم قرآن دایر نمود Ú©Ù‡ نخستین اثر آن کتاب «Ø§Ù„بیان ÙÛŒ تÙسیر القرآن» است Ú©Ù‡ به طور مکرر چاپ شده Ùˆ منتشر گردیده است. این اثر گرانبهای استاد، یکی از مصادر علاقمندان علوم قرآنی Ùˆ تÙسیر است Ùˆ به ØÙ‚ شایسته بود استاد Ùقید این تألی٠را تا آخر قرآن ادامه دهد. در این جلد هرچند مقدمات علوم قرآن به صورت وسیع مورد بررسی قرار گرÙته ولی از تÙسیر قرآن تنها به تÙسیر سوره مبارکه Øمد اکتÙاء شده است Ùˆ از نظر علوم قرآنی در چهار موضوع تØقیق شایان توجهی انجام یاÙته است:
ال٠ـ بخش اعجاز قرآن از دیدگاه های مختل٠که در نوع خود، کار ابتکاری بوده است Ùˆ هرچند بخشی از آنها را استاد ÙˆÛŒ شیخ Ù…Øمد جواد بلاغی (1282 Ù€ 1352) در کتاب ارزشمند «Ø¢Ù„اء الرØمن» آورده است، ولی شاگرد باÙضیلتش بسیاری از آنها را پرورانده Ùˆ در بخشی نوآوری های زیبائی دارد.
ب Ù€ مسأله تØری٠قرآن! Ú©Ù‡ دشمنان آن را به شیعه نسبت داده اند، استاد از نظر تاریخ جمع آوری قرآن، به این Øقیقت رسیده است Ú©Ù‡ در قرآن به هیچ Ù†ØÙˆ کاستی Ùˆ Ùزونی رخ نداده Ùˆ نمی توانست رخ دهد Ùˆ به شبهاتی Ú©Ù‡ در این باره معاندان Ùˆ کوته Ùکران Ù…Ø·Ø±Ø Ù…ÛŒ کنند، به خوبی پاسخ داده Ùˆ سرانجام ثابت نموده است Ú©Ù‡ قرآن در زمان خود پیامبر اکرم جمع آوری شده است.
ج Ù€ مسأله ناسخ Ùˆ منسوخ... اÙراط گران در قرآن به نسخ Ùراوان قائل شده Ùˆ از این طریق از عظمت آن کاسته اند، استاد با تبØری Ú©Ù‡ در مسائل تÙسیری Ùˆ Ùقهی دارند 36 آیه را Ú©Ù‡ در آنها ادعای نسخ شده، Ù…Ø·Ø±Ø Ú©Ø±Ø¯Ù‡ Ùˆ ثابت نموده اند Ú©Ù‡ نسخ در آنها راه نیاÙته است.
د Ù€ مسأله قراءات سبع Ú©Ù‡ توجه بسیاری از قاریان قرآن را به خود مشغول ساخته Ùˆ به جای امعان نظر Ùˆ دقت در قرآن به Ùراگیری اختلا٠قراءات پرداخته اند، معظم له ثابت نموده Ú©Ù‡ قراءات سبع، Ùاقد سند معتبر Ù…ÛŒ باشد.
با توجه به چنین بØØ« های ابتکاری، شایسته بود Ú©Ù‡ Øضرت استاد، همین کار علمی را ولو به وسیله شاگردان خود به گونه ای استمرار Ù…ÛŒ بخشید Ùˆ خود نیز البته به آن علاقه واÙر داشت ولی Øوادث روزگار اجازه اتمام کار را نداد Ùˆ خود آن مرØوم نیز از توق٠این کار، اظهار تأس٠کرده Ùˆ Ù…ÛŒ گوید: «... الی ان Øالت ظرو٠قاسیه دون ما کنت ارغب Ùیه من اتمام ÙˆÚ©Ù… کنت اوÙدّ انتشار هذاالدرس Ùˆ تطویره»2
2Ù€ معجم رجال الØدیث
علم رجال، Ù€ یعنی شناسایی راویان Øدیث از نظر وثاقت Ùˆ اتقان روایت Ù€ این علم یکی از ارکان اجتهاد است Ùˆ از زمان ائمه اطهار مورد توجه یاران آنان بوده Ùˆ کتاب هایی در این باره تألی٠کرده اند. Øسن بن Ù…Øبوب (150 Ù€ 224 هـ Ù‚) Ú©Ù‡ از اصØاب امام کاظم(ع) Ùˆ امام رضا(ع) بود کتابی به نام «Ø§Ù„مشیخه» نوشته Ùˆ در اختیار Ù…Øدثان آن عصر قرار داده است Ùˆ این علم پیوسته از زمان امامان تا به امروز راه تکامل خود را پیموده Ùˆ طبق نقل Ù…Øقق خبیر مرØوم شیخ آقا بزرگ طهرانی در کتاب «Ù…صطÙÛŒ المقال» قریب (500) اثر رجالی به صورت های مختل٠از طر٠علمای شیعه نوشته شده است.
دانشمندان رجالی در تنظیم مطالب این علم، یکی از دو راه را پیموده اند:
1 Ù€ نگارش اسامی رÙوات به صورت الÙبائی. در این روش Ùقط انسان راویان Ùˆ خصوصیات آنها را Ù…ÛŒ شناسد ولی طبقه او در Øدیث به روشنی شناخته نمی شود.
2 ـ نگارش رجال به صورت طبقات، در این روش، رجال به صورت طبقات نوشته می شوند، یعنی هر نسل از راویان به عنوان یک طبقه، مورد بررسی قرار می گیرد.
مرØوم آیت الله العظمی خوئی کتاب «Ù…عجم رجال الØدیث» را در 23 جلد منتشر ساخته Ùˆ تاکنون دو بار به زیور طبع آراسته شده است Ùˆ اساس آن را طبقات تشکیل Ù…ÛŒ دهد. او هر چند از روش شیخ طوسی Ú©Ù‡ امام هر عصر را Ù…Øور طبقه قرار داده، پیروی نکرده Ùˆ همچنین از اینکه راویان Øدیث را از نظر تاریخ ÙˆÙات طبقه بندی کند، صر٠نظر نموده Ùˆ همه روات را به صورت الÙبائی ذکر کرده است، ولی ابتکاری Ú©Ù‡ در آن به خرج داده اینست:
اولاً: همۀ مشایخ Ùˆ تلامیذ راوی با ذکر Ù…ØÙ„ روایت از قبیل باب Ùˆ جلد Ùˆ صÙØÙ‡ را Ù…ÛŒ آورد Ùˆ از این طریق مراجعه کننده مشایخ Ùˆ تلامیذ هر راوی را به خوبی Ù…ÛŒ شناسد Ùˆ ثانیاً تعداد روایت هر راوی را با ذکر جایگاه از نظر کتاب Ùˆ جلد Ùˆ باب یادآور شده Ùˆ انسان از این طریق به مقام علمی راوی واق٠می شود Ùˆ Ú†Ù‡ بسا راوی Øدیث است Ú©Ù‡ بیش از یک Øدیث یا چند Øدیث انگشت شمار از معصوم نقل نکرده است، ولی در این میان راویانی هم هستند Ú©Ù‡ هزاران Øدیث از پیشوایان معصوم نقل کرده اند Ùˆ مسلماً این نوع از راویان متخصص Øدیث بوده اند، در Øالی Ú©Ù‡ راویان نوع اول، نقل Øدیث برای آنها جنبه اتÙاقی داشته است.
Ùˆ ثالثاً: به اختلا٠نسخه ها اشاره کرده Ùˆ اØیاناً اغلاط آنها را هم در ضمن Ùصلی یادآور شده است Ùˆ بدین وسیله خدمت بزرگی به کتب Øدیث به ویژه کتب اربعه شیعه نموده است... 3
***
اینها، نمونه هایی از کتب Ùˆ آثار علمی مرØوم آیت الله خوئی است اما اسامی بعضی دیگر از آثار ایشان Ú©Ù‡ هنوز چاپ نشده اند، عبارتند از:
1Ù€ أضاءة القلوب 2 Ù€ Ùقه القرآن علی المذاهب الخمس 3 Ù€ Ùهرست جامع الشتات 4 Ù€ ازاله المØادة عن ملک المناÙع المتضاده 5 Ù€ أثارة العقول 6 Ù€ قاعدة التجاوز 7 Ù€ تعارض الاستصØابین 8 Ù€ رساله ÙÛŒ الخلاÙÙ‡.
آنچه Ú¯Ùته شد قطره ای از دریای وجود علمی آیت الله خوئی است.
البته ضیاء پرتو اÙکار نوین Ùˆ پرÙروغ ÙˆÛŒ در آثار Ù†Ùیس علمی او چون Ùقه Ùˆ اصول Ùˆ تÙسیر Ùˆ رجال خلاصه نمی گردد، بلکه شعاع تجلیات اÙکار این ÙˆØید عصر در تلامذه برجسته Ùˆ شاگردان مکتب ÙˆÛŒ بیشتر مشهود است، Ú©Ù‡ یکی از بزرگان به گوشه ای از آن چنین اشاره Ù…ÛŒ کنند:
«... شخصیتی Ú©Ù‡ متجاوز از نیم قرن، خورشیدوار در آسمان عالم اسلام نوراÙشانی Ù…ÛŒ نمود Ùˆ در مکتب علم Ùˆ Ùقاهت Ùˆ تربیت او هزاران عالم Ùˆ مدرس پرورش یاÙته اند... Øضرت آیت الله خوئی در عصر Øاضر الØÙ‚ اÙتخار دنیای اسلام Ùˆ جهان تشیع Ùˆ ستاره درخشان علم Ùˆ Ùقاهت بودند آثار ممتاز علمی ایشان در Ùقه Ùˆ اصول Ùˆ رجال Ùˆ تÙسیر مورد استÙاده علمای اعلام Ùˆ Øوزه های علمیه بوده Ùˆ خواهد بود...»
منبع: مرکز بررسی های اسلامی
--------------------------------------------------------------------------------
1 . مکتب اسلام، شماره 6 سال 32ØŒ مورخ مهرماه 1371ØŒ صÙØÙ‡ 17.
2 . معجم الرجال الØدیث، ج 22ØŒ ص 19.
3 . مکتب اسلام، شماره 6 سال 32