پایگاه اطلاع رسانی Øضرت آیت الله العظمی روØانی«قدس سره»
Øضرت آیت الله العظمی روØانی: امر به معرو٠و نهی از منکر از بزرگترین واجبات است Ùˆ سکوت در مقابل بدعت گذاران در دین جائز نیست
Øضرت آیت الله العظمی سید Ù…Øمد صادق روØانی (مد ظله العالی) در Ùصل چهارم جلد نوزدهم کتاب گرانسنگ Ùقه الصادق، با استناد به منابع مهم Øدیثی Ùˆ Ùقه امام صادق علیه السلام، به بØØ« درباره اهمیت Ùˆ وجوب شرایط امر به معرو٠و نهی از منکر در Ùرهنگ شیعی پرداخته اند. معظم له اØکام Ùˆ آداب شرعی Ùˆ Ùقهی این Ùریضه واجب را به طور مستند تبیین نموده، Ùˆ دیدگاههای عالمان بزرگ شیعه، از آغاز تا عصر Øاضر را نیز در تبیین Ùˆ ØªÙˆØ¶ÛŒØ Ø§ÛŒÙ† Ùریضه الهی مورد استÙاده قرار داده اند. اکنون Ùˆ با توجه به اهمیت موضوع امر به معرو٠و نهی از منکر در جامعه اسلامی، ترجمه Ùارسی مقدمه ایشان براین مبØØ« در اختیار علاقمندان قرار میگیرد.
دÙتر تنظیم Ùˆ نشر آثار Øضرت آیت الله العظمی روØانی (مدظله العالی)
*****************
بسم الله الرØمن الرØیم
«Ø§Ù„Øمد لله على ما أولانا من التÙقّه ÙÛŒ الدین، والهدایة إلى الØقّ المبین، Ùˆ Ø£Ùضل صلواته على رسوله صاØب الشریعة الخالدة إلى یوم الدین، وعلى آله العلماء بالله الاÙمناء على Øلاله ÙˆØرامه أجمعین».
انسان به Ù„Øاظ طبیعت Ùˆ ماهیّت موجودی اجتماعی است، Ùˆ در آیات بسیاری از قرآن کریم به این معنا اشاره شده است؛ مانند: (یا أَیهَا النَّاس٠إÙنَّا خَلَقْنَاكÙÙ… مّÙÙ† ذَكَر٠وَأÙنثَى وَجَعَلْنَاكÙمْ Ø´ÙعÙوبًا وَقَبَائÙÙ„ÙŽ Ù„ÙتَعَارَÙÙوا)Ø› «Ø§ÛŒ مردم، ما همه شما را نخست از مرد Ùˆ زنی Ø¢Ùریدیم Ùˆ آن گاه شعبههای بسیار Ùˆ Ùرق مختل٠گردانیدیم تا یکدیگر را بشناسید، همانا بزرگوار Ùˆ با اÙتخارترین شما نزد خدا با تقواترین شمایند، همانا خدا کاملاً دانا Ùˆ آگاه است» (1)Ø› Ùˆ نیز: (Ùˆ ÙŽÙ‡ÙÙˆÙŽ الَّذÙÛŒ خَلَقَ Ù…ÙÙ†ÙŽ الْمَاء بَشَرًا Ùَجَعَلَه٠نَسَبًا ÙˆÙŽ صÙهْرًا)Ø› «Ùˆ او خدایی است Ú©Ù‡ از آب (نطÙÙ‡) بشر را Ø¢Ùرید Ùˆ بین آنان خویشی نسب Ùˆ بستگی ازدواج قرار داد، Ùˆ خدای تو (بر هر چیز) قادر است» (2). آیات دیگری نیز به این مطلب اشاره دارد.
اولین اجتماعی Ú©Ù‡ انسان در آن Øاضر میشود، اجتماع خانواده است Ú©Ù‡ با ازدواج Ø´Ú©Ù„ میگیرد. پس از آن، انسان همنوع خویش را در راه رÙع نیازهایش به خدمت میگیرد Ùˆ این روند تا بدانجا ادامه مییابد Ú©Ù‡ خود را به Ø´Ú©Ù„ ریاست Ùˆ Øکومت نشان میدهد.
در برخی آیات قرآن کریم به این مطلب اشاره شده Ú©Ù‡ مردم در آغاز خلقت، امتی واØد بودند Ùˆ تÙاوتی میان اÙراد وجود نداشت؛ پس از آن، اختلاÙات پدیدار گردید Ùˆ خداوند انبیا را همراه کتاب مبعوث گردانید تا اختلاÙات مردم را از میان بردارند Ùˆ آنها را به اجتماعی واØد بازگردانند. از جمله آن آیات این آیه است Ú©Ù‡ Ù…ÛŒÙرماید: (كَانَ النَّاس٠أÙمَّةً وَاØÙدَةً Ùَبَعَثَ اللّه٠النَّبیینَ Ù…ÙبَشّÙرÙینَ ÙˆÙŽÙ…ÙنذÙرÙینَ وَأَنزَلَ مَعَهÙم٠الْكÙتَابَ بالْØَقّ٠لÙÛŒØْكÙÙ…ÙŽ بَینَ النَّاس٠ÙÙیمَا اخْتَلَÙÙواْ ÙÙیه)ÙØ› «Ù…ردم یک گروه بودند، خدا رسولان را Ùرستاد Ú©Ù‡ (نیکوکاران را) بشارت دهند Ùˆ (بدان را) بترسانند، Ùˆ با آنان کتاب به راستی Ùرستاد تا در موارد نزاع مردم تنها دین خدا به عدالت ØÚ©Ù…Ùرما باشد» (3).
اسلام عزیز اوّلین مبلّغی است Ú©Ù‡ از مردم خواسته است به اجتماع اطرا٠خود توجه داشته باشند، Ùˆ آنها را به سوی زندگی سعادتمندانه Ùˆ Øیات نیکو در سایهی اجتماع Ùراخوانده است. خداوند متعال Ù…ÛŒÙرماید: (وَاعْتَصÙÙ…Ùواْ بØَبْل٠اللّه٠جَمÙیعًا وَلاَ تَÙَرَّقÙواْ)Ø› «Ùˆ همگی به رشته (دین) خدا Ú†Ù†Ú¯ زده Ùˆ به راههای متÙرّق نروید» (4) تا آنجا Ú©Ù‡ Ù…ÛŒÙرماید: (وَلْتَكÙÙ† مّÙنكÙمْ Ø£Ùمَّةٌ یدْعÙونَ Ø¥ÙÙ„ÙŽÙ‰ الْخَیر٠وَیأْمÙرÙونَ بالْمَعْرÙÙˆÙ٠وَینْهَوْنَ عَن٠الْمÙنكَر٠وَأÙوْلَئÙÙƒÙŽ Ù‡Ùم٠الْمÙÙْلÙØÙونَ)Ø› «Ùˆ باید برخی از شما مسلمانان، خلق را به خیر Ùˆ ØµÙ„Ø§Ø Ø¯Ø¹ÙˆØª کنند Ùˆ امر به نیکوکاری Ùˆ نهی از بدکاری کنند، Ùˆ اینها (Ú©Ù‡ واسطه هدایت خلق هستند) رستگار خواهند بود» (5)Ø› همچنین آیات (Ø¥Ùنَّ الَّذÙینَ ÙَرَّقÙواْ دÙینَهÙمْ وَكَانÙواْ Ø´Ùیعًا لَّسْتَ Ù…ÙنْهÙمْ ÙÙÛŒ شَیءÙ)Ø› «Ø¢Ù†Ø§Ù† Ú©Ù‡ دین را پراکنده نمودند Ùˆ (در آن) Ùرقه Ùرقه شدند (چشم از آنها بپوش) چنین کسان به کار تو نیایند» (6)ØŒ (وَلاَ تَنَازَعÙواْ ÙَتَÙْشَلÙواْ وَتَذْهَبَ رÙÛŒØÙÙƒÙمْ)Ø› «Ùˆ هرگز راه اختلا٠و تنازع نپویید Ú©Ù‡ در اثر تÙرقه ترسناک Ùˆ ضعی٠شده Ùˆ قدرت Ùˆ عظمت شما نابود خواهد شد» (7)ØŒ (Ø¥Ùنَّمَا الْمÙؤْمÙÙ†Ùونَ Ø¥Ùخْوَةٌ ÙَأَصْلÙØÙوا بَینَ أَخَوَیكÙمْ)Ø› «Ø¨Ù‡ Øقیقت مؤمنان همه برادر یکدیگرند پس همیشه بین برادران ایمانی خود ØµÙ„Ø Ø¯Ù‡ÛŒØ¯» (8). این آیات Ùˆ آیات Ùراوان دیگر، انسانها را به اتّØاد Ùˆ اتّÙاق، Ú©Ù‡ از مزایای معنوی جوامع انسانی است، Ùرا میخوانند.
راز آشکار این اهتمام، آن است Ú©Ù‡ اÙعال مردم، در عین Øال Ú©Ù‡ بیشمارند، دارای یک ماهیّت هستند Ùˆ ناگÙته پیداست Ú©Ù‡ گردهمآیی این اÙعال، تأثیر Ùˆ قدرت آن را اÙزون خواهد کرد؛ همانطور Ú©Ù‡ جمع شدن آب در یکجا به مراتب سودمندتر از زمانی است Ú©Ù‡ در چندین ظر٠و به Ø´Ú©Ù„ پراکنده جمع شده باشد. اتّØاد اÙعال نیز موجب ایجاد هستهی دیگری در جامعه میشود Ú©Ù‡ با توجّه به خصوصیات Ùˆ توانایی مردم، Ùˆ نیز عملکرد آنان، نیروی اجتماعی قدرتمندی را بهوجود میآورد Ú©Ù‡ هنگام بروز تعارض Ùˆ تضاد، بر تواناییهای Ùردی غلبه میکند. در چنین جامعهی صالØی، اÙراد نیز خواه ناخواه Ùساد نمیکنند. عکس این مطلب هم صادق است Ùˆ در جامعهی Ùاسد، تربیت اخلاق Ùˆ غرایز به سرانجام نمیرسند؛ Ùˆ این امر، اساس وجود یک جامعه است.
به همین دلیل، عقیده داریم Ú©Ù‡ اسلام مهمترین اØکام Ùˆ قوانین خود مانند: Øجّ، جهاد، نماز Ùˆ زکات را بر مبنای جامعه وضع نموده Ùˆ از آن Ù…ØاÙظت کرده است؛ Ùˆ در کنار همهی این Ùرایض، دعوت٠به خوبی Ùˆ امر به معرو٠و نهی از منکر را قرار داده تا هد٠جامعهی اسلامی، سعادت Øقیقی، تقرّب Ùˆ منزلت نزد خدای متعال باشد. همچنین، اسلام در کنار مواردی از قبیل اجرای Øدود، اجرای قصاص، اخذ دیه Ùˆ سیاستهای صØÛŒØÙ Øکیمانه، صادقانه، مخلصانه Ùˆ سودمندی Ú©Ù‡ Øکومت اسلامی٠مشروع، نگاهبان آن است، ضمانت اجرای قوانین خود را بر عهدهی جامعه نهاده است. از سوی دیگر، چون امر به معرو٠و نهی از منکر سبب انجام واجبات، اطمینان خاطر مذاهب، برطر٠گردیدن مظالم، آبادانی٠زمین، سامان یاÙتن٠امور، کشاندن جامعه به سوی عزّت Ùˆ صلاØØŒ چشیدن شیرینی نعمت Ùˆ ظهور نشانههای سعادت است، عقل نیز ØÙسن آن را درمییابد.
*به همین دلیل، امر به معرو٠و نهی از منکر به اجماع مسلمانان شرعاً واجب، بلکه از ضروریات دین، Ùˆ بلکه از مهمترین Ùˆ بزرگترین واجبات است؛ Ùˆ نیز، روش صالØان، راه انبیا Ùˆ مرسلین Ùˆ بلکه از سجایای پروردگار جهانیان است. از این رو، در روایات آمده است:
«Ù„ا یزال٠النّاس٠بÙخَیر٠ما أمَروا بالمَعروÙ٠وَنَهَوا عَن٠المÙنكَر٠Ùَإذا Ù„ÙŽÙ… ÛŒÙعَلوا Ù†ÙزÙعَت Ù…ÙنهÙم٠البَرَكاتÙØŒ ÙˆÙŽ سÙلّÙØ·ÙŽ بَعضÙÙ‡ÙÙ… عَلى بَعض٠و ÙŽÙ„ÙŽÙ… یكÙÙ† Ù„ÙŽÙ‡ÙÙ… ناصÙرٌ ÙÙÙ‰ الأرض٠وَ لا ÙÙÙ‰ السَّماءٻ (9).
«ØªØ§ زمانى كه مردم امر به معرو٠و نهى از منكر نمایند Ùˆ در كارهاى نیك Ùˆ تقوا به یارى یكدیگر بشتابند، در خیر Ùˆ سعادت خواهند بود. امّا اگر چنین نكنند، بركتها از آنان گرÙته شود Ùˆ گروهى بر گروه دیگر سلطه پیدا كنند Ú©Ù‡ نه در زمین یاورى دارند، نه در آسمان». Ú†Ù‡ جای تعجّب است!ØŸ چراکه این دو، وظیÙهای مهمّ هستند Ùˆ خداوند به خاطر آن پیامبرانی مبعوث کرده است؛ وظیÙهای Ú©Ù‡ هرگونه سستی در اجرای آن در جامعهی اسلامی، اسلام را به سمت اضمØلال Ùˆ نابودی سوق داده، جهالت، گمراهی Ùˆ Ùساد را گسترش خواهد داد Ùˆ موجب میشود مردم از جایی Ú©Ù‡ اØتمال نمی دهند، هلاک شوند.
با این Øال، در عصر Øاضر، اتّÙاقی Ú©Ù‡ رسول خدا (صلی الله علیه Ùˆ آله) از وقوع آن میترسید، رخ داده است. پیامبر اکرم (صلی الله علیه Ùˆ آله) Ùرمود:
«ÙƒÙŽÛŒÙÙŽ بكÙمْ Ø¥Ùذَا Ùَسَدَتْ Ù†ÙسَاؤÙÙƒÙمْ ÙˆÙŽ Ùَسَقَ شَبَابÙÙƒÙمْ ÙˆÙŽ لَمْ تَأْمÙرÙوا بالْمَعْرÙÙˆÙÙ ÙˆÙŽ لَمْ تَنْهَوْا عَن٠الْمÙنْكَرÙØŸ ÙÙŽÙ‚Ùیلَ Ù„ÙŽÙ‡Ù ÙˆÙŽ یكÙون٠ذَلÙÙƒÙŽ یا رَسÙولَ اللهÙØŸ Ùَقَالَ نَعَمْ ÙˆÙŽ شَرٌّ Ù…Ùنْ Ø°ÙŽÙ„ÙÙƒÙŽØŒ ÙƒÙŽÛŒÙÙŽ بكÙمْ Ø¥Ùذَا أَمَرْتÙمْ بالْمÙنْكَر٠وَ نَهَیتÙمْ عَن٠الْمَعْرÙÙˆÙÙØŸ ÙÙŽÙ‚Ùیلَ Ù„ÙŽÙ‡Ù: یا رَسÙولَ الله٠وَ یكÙون٠ذَلÙÙƒÙŽØŸ قَالَ: نَعَمْ ÙˆÙŽ شَرٌّ Ù…Ùنْ Ø°ÙŽÙ„ÙÙƒÙŽ ÙƒÙŽÛŒÙÙŽ بكÙمْ Ø¥Ùذَا رَأَیتÙم٠الْمَعْرÙÙˆÙÙŽ Ù…Ùنْكَراً ÙˆÙŽ الْمÙنْكَرَ مَعْرÙÙˆÙاً؟» (10).
چگونه است Øال شما هنگامى كه زنان شما Ùاسد Ùˆ جوانان شما Ùاسق گردند؟ Ùˆ آن در صورتى است كه امر به معرو٠و نهى از منكر را ترك كنید. عرض كردند: آیا چنین زمانى Ùرا مىرسد؟ Øضرت Ùرمود: آرى، بدتر از این هم مىشود Ùˆ آن این كه: چگونه است Øال شما هنگامى كه امر به منكر Ùˆ نهى از معرو٠كنید؟ عرض كردند: اى پیامبر! آیا این چنین وضعى Ùراخواهد رسید؟ Ùرمود: آرى، بدتر از این هم مىگردد. Ùˆ آن اینکه: چگونه است Øال شما زمانى كه معرو٠در جامعه منكر Ùˆ منكر معرو٠گردد؟». پس، (إنّا Ù„Ùلّه٠و إنّا إلَیه٠راجÙعونَ).
بØØ«ÛŒ نیست Ú©Ù‡ وجوب امر به معرو٠و نهی از منکر شرایطی دارد؛ Ù„Ú©Ù† این مطلب بر گروهی مشتبه شده است؛ چنان Ú©Ù‡ برخی شرایط واجب را جزء شرایط وجوب برشمرده، آنگاه این شرایط را نیز به میل خود تÙسیر کردهاند! مثل این Ú©Ù‡ آنها از آنچه بر ترک این Ùریضه مترتّب است، غاÙلاند! به ویژه سکوت در مقابل بدعتگزاران در دین Ú©Ù‡ دشمنان Øقّ هستند. کسانی Ú©Ù‡ اگر Ùرصت یابند اØکام خدای متعال را تبدیل میکنند وسنّت رسول خدا(صلی الله علیه Ùˆ آله) را تغییر میدهند؛ چنان Ú©Ù‡ از اسلام تنها نامی Ùˆ از قرآن تنها رسمی باقی میماند.
امام باقر (علیه السلام) دربارهی ایشان Ùرموده است:
«ÛŒÙƒÙون٠ÙÙÛŒ آخÙر٠الزَّمَان٠قَوْمٌ یتَّبَع٠ÙÙیهÙمْ قَوْمٌ Ù…ÙرَاءÙونَ یتَقَرَّءÙونَ ÙˆÙŽ یتَنَسَّكÙونَ ØÙدَثَاء٠سÙÙَهَاء٠لَا یوجÙبÙونَ أَمْراً بمَعْرÙÙˆÙÙ ÙˆÙŽ لَا نَهْیاً عَنْ Ù…Ùنْكَر٠إÙلَّا Ø¥Ùذَا Ø£ÙŽÙ…ÙÙ†Ùوا الضَّرَرَ یطْلÙبÙونَ Ù„ÙأَنْÙÙسÙÙ‡Ùم٠الرّÙخَصَ ÙˆÙŽ الْمَعَاذÙیرَ یتَّبÙعÙونَ زَلَّات٠الْعÙلَمَاء٠وَ Ùَسَادَ عَمَلÙÙ‡Ùمْ یقْبÙÙ„Ùونَ عَلَى الصَّلَاة٠وَ الصّÙیام٠وَ مَا لَا یكْلÙÙ…ÙÙ‡Ùمْ ÙÙÛŒ Ù†ÙŽÙْس٠وَ لَا مَال٠وَ لَوْ أَضَرَّت٠الصَّلَاة٠بÙسَائÙر٠مَا یعْمَلÙونَ بأَمْوَالÙÙ‡Ùمْ ÙˆÙŽ أَبْدَانÙÙ‡Ùمْ لَرَÙَضÙوهَا كَمَا رَÙَضÙوا أَسْمَى الْÙَرَائÙض٠وَ أَشْرَÙَهَا...» (11).
در آخرالزمان مردمی خواهند بود كه از گروه خاصی پیروی میكنند كه ریاكارند Ùˆ تظاهر میكنند كه قاری قرآن Ùˆ اهل عبادتاند. آنان تازهكار Ùˆ ساده لوØاند، نه امر به معروÙÛŒ را بر خود واجب میدانند نه نهی از منكری را؛ مگر زمانی كه از ضرر Ùˆ زیان Ù…ØÙوظ باشند. پیوسته در این راه برای خود عذر Ùˆ بهانه میتراشند. اینان اشتباهات Ùˆ لغزشهایی را كه در رÙتار Ùˆ Ú¯Ùتار عالمان Øقیقی رخ داده است، Ù¾ÛŒ میگیرند. در انظار مردم به نماز Ùˆ روزه Ùˆ اعمالی كه برای مال Ùˆ جانشان خطری ندارد، روی میآورند. اگر زمانی شرایطی پیش آید كه نماز خواندن هم سبب بروز مشكلی برای مالها Ùˆ بدنهایشان شود، نماز را نیز ترك میكنند؛ همان گونه كه كاملترین Ùˆ والاترین Ùرایض را ترك كردند».
مثل این Øدیث از سید جوانان اهل بهشت، امام Øسین (علیه السلام) (12) Ùˆ نیز در نامه امام زین العابدین (علیه السلام) به Ù…Øمّد بن مسلم زهری وارد شده است. (13)
تجربه نشان داده است در هر عصری Ú©Ù‡ این وظیÙÙ‡ÛŒ بزرگ بهخاطر ضع٠نÙس، ترس از ضرر متوهّم یا مکروه Ùˆ یا طمع در زینتهای دنیای پست ترک شده، Ùساد دین Ùˆ دنیا در Ù¾ÛŒ آن ظاهر گردیده، برکت از میان امّت برداشته شده Ùˆ ظالمان بر مردم مسلّط شدهاند؛ Ùˆ نه در زمین Ùˆ نه در آسمان، یاریگری برایشان نبوده است. از دیگر سو، در هر عصری Ú©Ù‡ مصلÙØ ÛŒØ§ عالÙÙ…ÛŒ ربّانی این Ùریضه را اقامه کرده، امور جامعه به سوی ØµÙ„Ø§Ø Ùˆ عزّت سوق داده شده، نشانههای سعادت بر مردم پدیدار گردیده Ùˆ آنان طعم شیرین نعمتهای مادّی Ùˆ معنوی را چشیدهاند.
«ÙˆÙŽ ما تَوÙیقی الّا باللهÙØŒ عَلَیه٠توکّلت٠وَ إلَیه٠اÙنیبÙØŒ ÙˆÙŽ Ù‡ÙÙˆÙŽ Øَسبی ÙˆÙŽ Ù†Ùعمَ الوَکیÙÙ„».
--------------------------------------------------------------------------------------------------------
1. Øجرات (49): 13.
2. Ùرقان (25): 54.
3. بقره (2): 213.
4. آل عمران (3): 103.
5. آل عمران (3): 104.
6. انعام (6): 159.
7. انÙال (8): 46.
8. Øجرات (49): 10.
9. التهذیب، ج 6ØŒ ص 181ØŒ Ø 23Ø› وسائل الشیعه، ج 16ØŒ ص 123ØŒ Ø 21144. این عبارت در وسائل الشیعه چنین آمده است: «Ù„اتَزال٠أمّتي بÙخَیر ما أمÙروا...».
10. اصول کاÙی، ج 5ØŒ ص 59ØŒ Ø 14Ø› وسائل الشیعه، ج 16ØŒ ص 121ØŒ Ø 21138.
11. اصول کاÙی، ج 5ØŒ ص 55ØŒ Ø 1Ø› التهذیب، ج 6ØŒ ص 180ØŒ Ø 21.
12. تØ٠العقول، ص 237.
13. تØ٠العقول، ص 274.