پایگاه اطلاع رسانی حضرت آیت الله العظمی روحانی«قدس سره»
پاسخ حضرت آیت الله العظمی روحانی (مدظله العالی) به شبهاتی درباره جایگاه زن در اسلام
یکی از مواردی که در طول تاریخ، بسیار بر روی آن سرمایه‌گذاری شده، ایجاد شبهه در ذهن عامه مردم و خصوصاً خانم‌هاست که سعی می‌شود به جامعه قبولانده شود اسلام در موارد متعدد به زنان ظلم کرده است...

یکی از مواردی Ú©Ù‡ در اذهان عمومی Ùˆ در طول تاریخ، بسیار بر روی آن سرمایه‌گذاری شده است، ایجاد شبهه در ذهن عامه مردم Ùˆ خصوصاً خانم‌هاست Ú©Ù‡ سعی Ù…ÛŒ‌شود به جامعه قبولانده شود اسلام در موارد متعدد به زنان ظلم کرده است.

مواردی از قبیل: Ø³Ø±Ù¾Ø±Ø³ØªÛŒ مرد بر زن، ارث، شهادت Ùˆ گواهی دادن، زن را دارای عقل Ùˆ دین Ùˆ سهم ناقص دانستن، تفاوت زن در عقاید Ùˆ اخلاق Ùˆ فقه با مرد، مخاطب قرار دادن جنس مذكر در قرآن Ùˆ روایات، واجب بودن حجاب، ولایت مرد بر زن، محروم بودن زن از مناصبی مانند مرجعیت دینی Ùˆ قضاوت، جایز بودن كتك زدن زن، امر به مشورت كردن با او Ùˆ مخالف آن عمل نمودن، نهی از تحصیل Ùˆ... مرتباً تکرار Ù…ÛŒ‌شود تا در اعتقادات جامعه اسلامی خلل وارد کند.

حضرت آیت‌الله العظمی سید محمدصادق روحانی (مدظله العالی) در پاسخ به استفتائی در این زمینه Ùˆ به طور اختصار مواردی را پاسخ داده‌اند Ú©Ù‡ در کتاب دو جلدی اجوبة المسائل (فی الفکر Ùˆ العقیده Ùˆ التاریخ Ùˆ الاخلاق) ایشان به چاپ رسیده است. نظر به اهمیت موضوع، در ادامه ترجمه پاسخ‌های معظم له را منتشر Ù…ÛŒ‌کنیم.

دفتر حضرت آیت الله العظمی روحانی دام ظله

بخش استفتائات

******

باسمه جلت اسمائه؛

با بیان نکات ذیل به بعضی شبهات درباره جایگاه زن در اسلام، به اختصار پاسخ Ù…ÛŒ‌دهیم:  

 

اول: قیمومیت؛

 

سرپرستی به معنای مدیریت امور مربوط به محل سکونت Ùˆ پرداخت هزینه‌های معیشت خانواده، زن، فرزندان Ùˆ امثال این امور است. البته اسلام حق سرپرستی به این معنا را نیز به طور مطلق برای جنس مرد قرار نداده، Ùˆ به همین دلیل Ù€ مثلاً Ù€ برادر بر خواهر، Ùˆ پسر بر مادر قیمومیت ندارد، بلکه این سرپرستی تنها بر زوج در خصوص زوجه ثابت است Ùˆ دلیل آن هم کاملاً روشن است؛ چون انسجام خانواده، اساس انسجام جامعه است Ùˆ انسجام خانواده تنها با وجود یک سرپرست در آن محقق Ù…ÛŒ‌شود. قیمومیت به قدرت، توان Ùˆ غلبه بیشتر عقل بر احساس نیاز دارد Ùˆ همین مسأله باعث Ù…ÛŒ‌شود مرد Ù€ به خاطر نوع آفرینش جسمی Ùˆ روحی‌اش Ù€ در قیمومیت بر خانواده بر زن اولویت داشته باشد.

 

دوم: ارث؛

 

ابن ابی العوجاء از امام صادق (علیه‌السلام) پرسید: چرا زنان بیچاره یك سهم از ارث Ù…ÛŒ‌گیرند اما مردان دو سهم؟ آن حضرت پاسخ فرمودند: «Ø²Ù† نه وظیفه جهاد دارد، نه پرداخت نفقه Ùˆ نه دیه خطای خویشان بر عهده اوست. اینها بر عهده مردان است Ùˆ این امر باعث شده تا زن یك سهم داشته باشد Ùˆ مرد دو سهم» (1).  

منظور امام (علیه‌السلام) این است كه با توجه به اینکه مرد شرعاً به مهریه زن، Ùˆ پرداخت هزینه‌های مربوط به فرزندان، همسر Ùˆ والدین سالخورده موظف شده است Ùˆ زن چنین مسئولیتی ندارد، مرد سهم بیشتری از ارث Ù…ÛŒ‌برد تا مناسب با حجم مسئولیت زیادی كه دارد باشد.

 

سوم: شهادت و گواهی زن؛

 

درباره شبهه اینکه شهادت زن نصف شهادت مرد حساب Ù…ÛŒ‌شود باید گفت بسیاری از کسانی Ú©Ù‡ به این شبهه دامن Ù…ÛŒ‌زنند حتی به خودشان زحمت نداده‌اند احکام اسلام را بررسی نمایند؛ چرا Ú©Ù‡ شهادت زن Ù€ از نظر دین اسلام، همان‌طور Ú©Ù‡ ما در مبحث «Ø§Ù„شهادات» فقه الصادق به تفصیل درباره آن سخن گفته‌ایم Ù€ همیشه نصف شهادت مرد محسوب نمی‌شود Ùˆ تنها در برخی موارد چنین است. یعنی در بعضی موارد، مانند شهادت بر بکارت یا ثیب بودن، مطلقاً شهادت زن را Ù…ÛŒ‌پذیریم Ùˆ در برخی موارد هم به صورت مطلق نمی‌پذیریم. همان‌طور Ú©Ù‡ در بعضی موارد هم هرچند شهادت او نصف شهادت مرد به شمار Ù…ÛŒ‌آید مثل وصیت تملیکیه Ù€ در صورتی Ú©Ù‡ شاهدی جز او نباشد Ù€ شهادت زن چیزی را اثبات Ù…ÛŒ‌كند كه شهادت مرد اثبات نمی‌كند. این به معنای آن است كه ارزش شهادت مرد از ارزش شهادت زن بیشتر نیست Ùˆ گرنه شارع گواهی زن را در بعضی موارد نمی‌پذیرفت. قابل ذکر است شارع مقدس در برخی موارد اعتباری برای شهادت مرد قائل نیست.

 

چهارم: روایات در رابطه با نقصان عقل، دین و سهم؛

 

درباره شبهه نقصان عقل، دین Ùˆ سهم زن، روایات متعدد در این زمینه روشن ساخته كه این امور با كمال تکوین Ùˆ تشریع منافاتی ندارد؛ چون منظور از نقصان عقل غلبه جنبه احساسی Ùˆ عاطفی در زنان است كه از ویژگی‌های زن است. منظور از نقصان دین نیز نماز نخواندن Ùˆ روزه نگرفتن او به دلیل عذر شرعی است. منظور از نقصان سهم نیز كم‌تر بودن ارث او از مرد است.

 

پنجم: تفاوت در مسائل اعتقادی و اخلاقی و فقهی؛

 

تفاوت بین زن Ùˆ مرد در مسائل اعتقادی Ùˆ اخلاقی در دین ثابت نشده است اما دلیل اختلاف در برخی مسائل فقهی اختلاف در نوع آفرینش زن Ùˆ مرد است Ú©Ù‡ لازمه انسجام هستی Ùˆ زندگی است. بنابراین مثلاً با توجه به زیبایی سرشت زن Ù€ Ú©Ù‡ نظام آفرینش چنین اقتضا Ù…ÛŒ‌کند Ù€ Ø­Ú©Ù… الهی هم بر اساس همین مسأله نازل شده Ùˆ شارع حجاب را برای زن واجب کرده نه مرد. یا مثلاً با توجه به طبیعت بسیار عاطفی زن، حكم شرعی هم بر همان اساس نازل شده Ùˆ حق حضانت از فرزندان تا دو سال به زن داده شده است نه به مرد.

 

ششم: رویکرد مردانه نصوص دینی؛

 

قائلان به ادعای مردانه بودن نصوص دینی، یکی از دو معنای زیر را مدنظر دارند:

الف: مورد خطاب بودن مردان و نه زنان

ب: اذعان متون دینی به ناقص بودن زن

 

قول صحیح آن است که هر دوی این تفاسیر باطل و نادرست است. و تبیین آن به شرح ذیل است:

 

الف: کسی Ú©Ù‡ در خطابات شرع Ù€ کتاب Ùˆ سنت Ù€ تحقیق کرده باشد، درمی‌یابد Ú©Ù‡ اکثر این خطاب‌ها به عموم مؤمنین (هم مرد Ùˆ هم زن) است Ùˆ خطاب‌ صرفاً مختص مردان نیست. مثل این سخن خداوند Ú©Ù‡ Ù…ÛŒ‌فرماید: «ÛŒØ§ أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللهَ وَابْتَغُوا إِلَیهِ الْوَسِیلَةَ» (2). یا بعضی آیات Ú©Ù‡ به صراحت خطاب به زنان Ùˆ مردان بیان شده است: «ÙˆÙŽÙ…َنْ عَمِلَ صَالِحاً مِن ذَكَر أَوْ أُنثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولئِكَ یدْخُلُونَ الْجَنَّةَ» (3). یا آنجا Ú©Ù‡ Ù…ÛŒ‌فرماید: «Ø¥ÙÙ†Ù‘ÙŽ الْمُسْلِمِینَ وَالْمُسْلِمَاتِ وَالْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَالْقَانِتِینَ وَالْقَانِتَاتِ وَالصَّادِقِینَ وَالصَّادِقَاتِ وَالصَّابِرِینَ وَالصَّابِرَاتِ وَالْخَاشِعِینَ وَالْخَاشِعَاتِ وَالْمُتَصَدِّقِینَ وَالْمُتَصَدِّقَاتِ وَالصَّائِمِینَ وَالصَّائِمَاتِ وَالْحَافِظِینَ فُرُوجَهُمْ وَالْحَافِظَاتِ وَالذَّاكِرِینَ اللهَ كَثِیراً وَالذَّاكِرَاتِ أَعَدَّ اللهُ لَهُم مَّغْفِرَةً وَأَجْراً عَظِیماً» (4).

 

ب: آن دسته از خطابات شارع Ú©Ù‡ نقصان زن از آنها برداشت Ù…ÛŒ‌شود، خطابات متشابه است Ùˆ Ù…ÛŒ‌توان آنها را با روایات دال بر احترام شارع به جنس Ùˆ جایگاه زن توجیه کرد. البته برخی افراد از سخنان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) كه Ù…ÛŒ‌فرمایند: «Ø²Ù†Ø§Ù† دام‌های شیطان هستند» (5)ØŒ این‌گونه برداشت Ù…ÛŒ‌كنند كه زن موجودی فاسد است در حالی كه دلالت روایت فقط این است Ú©Ù‡ زن Ù€ به دلیل برخوردار بودن از زیبایی‌ها Ù€ یکی از راه‌های وسوسه‌ای هست Ú©Ù‡ شیطان برای به گناه انداختن دیگران از آن استفاده Ù…ÛŒ‌كند.

 

هفتم: ولایت مرد بر زن؛

 

در دین سخنی مبنی بر ولایت مطلق مرد بر زن وجود ندارد Ùˆ تنها مطلبی در خصوص ولایت پدر یا جد پدری بر دختر باکره، آن‌ هم فقط در خصوص مسأله ازدواج اوست؛ البته همین حد را هم  Ø¨Ø±Ø®ÛŒ بزرگان شیعه (قدست اسرارهم) به آن قائل هستند، هر چند ما با این نظر مخالف بوده Ùˆ عقیده داریم Ú©Ù‡ پدر حتی در مسأله ازدواج هم بر دختر باکره رشیده، ولایتی ندارد، با این حال، احتیاطی Ú©Ù‡ شایسته است ترک نشود، کسب اجازه از پدر Ùˆ مشورت با اوست؛ چون مشارکت پدر در تصمیم ازدواج دخترش Ù€ غالباً Ù€ به مصلحت Ùˆ در خوشبختی Ùˆ سعادت دختر مفید Ùˆ مؤثر است اما این مسأله Ú©ÙˆÚ†Ú©‌ترین نقصی برای زن شمرده نمی‌شود.

 

هشتم: محرومیت زن از برخی مناصب؛

 

منع زن از بعضی مناصب به این دلیل است Ú©Ù‡ برخی از مناصب Ù€ مانند قضاوت Ù€ با طبیعت زن سازگار نیست؛ چون به جدیت Ùˆ تحکم Ùˆ دوری از احساسات نیاز دارد Ùˆ این خصوصیات تنها در مرد جمع Ù…ÛŒ‌شود. برخی مناصب دیگر Ù€ مثل مرجعیت تقلید Ù€ هم با سایر قوانین دین سازگاری ندارد؛ زیرا از نظر اسلام زنان نباید با مردان اختلاط داشته باشند Ùˆ مرجعیت تقلید ایجاب Ù…ÛŒ‌كند كه زن با مردان نامحرم مستمر معاشرت داشته باشد. به همین دلیل شارع به منظور حفظ اهداف تشریعی خود، زن را از این منصب منع کرده است. این امر دلالت بر كمال Ùˆ عظمت شرع دارد كه علی‌رغم تعدد قوانین، همه آنها با هم مرتبط Ùˆ منسجم است.

 

نهم: کتک زدن زن؛

 

اجازه کتک زدن به معنای نقص جنس زن نیست؛ چون Ø­Ú©Ù… فقط Ùˆ فقط درباره زن ناشزه ناسازگار Ùˆ مستکبر وضع شده است. چنین زنی گناهکار Ùˆ قابل مجازات است. این مسأله در مورد مرد گناهکار هم کاملاً صادق است؛ یعنی او نیز برای گناهش مجازات Ù…ÛŒ‌شود بی‌آنکه این مسأله نقصی برای جنس مرد محسوب شود. Ùˆ اینکه این حق به مرد داده شده نه به زن، بدین معنا نیست Ú©Ù‡ زن از این حق محروم است، بلکه این حق از طریق حاکم شرع برای او ثابت است؛ زیرا زن Ù€ به دلیل زنانگی لطیفش Ù€ معمولاً قادر نیست حق مذکور را در قبال همسرش Ú©Ù‡ Ù€ به دلیل طبیعتش Ù€ قوی Ùˆ خشن است، به درستی استیفا کند؛ به همین دلیل شرع به زن این توان را داده است Ú©Ù‡ Ù€ بعد از بی‌فایده بودن پند Ùˆ اندرز Ù€ برای تأدیب همسر خود، به حاکم شرع شکایت کند Ùˆ حاکم شرع، مرد را در این خصوص به تناسب Ù€ تازیانه یا زندان Ù€ مجازات نماید.

 

دهم: مخالفت با  Ù…شورت با زنان در کارها؛

 

روایات دال بر مشورت کردن با زنان در کارها Ùˆ مخالفت با نظر آنان، این مسأله مطلق نیست Ùˆ فقط به دلیل آن است Ú©Ù‡ عواطف Ùˆ احساسات در زنان در مواردی Ú©Ù‡ نیاز به تدبیر دقیق Ùˆ تصمیم‌گیری دارد، غالب است Ùˆ این به طبیعت آنان برمی‌گردد. اما در برخی روایات، زنان باهوش Ùˆ ذكاوت از این مسأله استثنا شده‌اند، به طور مثال این سخن امیرمؤمنان (علیه‌السلام) كه Ù…ÛŒ‌فرمایند: «Ø§Ø² مشورت با زنان غیر از مواردی Ú©Ù‡ به کمال عقل آزمایش شده‌اند بپرهیز» (6). به این ترتیب معلوم Ù…ÛŒ‌شود در این روایات قدرت تفكر زنان، ناقص محسوب نشده است بلكه Ù€ غالباً Ù€ به طبیعت احساسی زنان اشاره Ù…ÛŒ‌كند كه سیطره احساسات Ùˆ عواطف در آنان به جهت انجام وظیفه مادری Ùˆ کدبانوگری خانه، غالب است.

 

یازدهم: نهی زنان از تحصیل؛

 

ادعای نهی اسلام از تحصیل زن در متون دینی به اثبات نرسیده است بلكه سیره امامان معصوم (علیهم‌السلام) خلاف این ادعا را ثابت Ù…ÛŒ‌كند Ùˆ متون تاریخی موثقی وجود دارد كه نشان Ù…ÛŒ‌دهد حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) Ùˆ دختر گرامی‌شان حضرت زینب (علیهاالسلام) مجالس درسی برای تعلیم زنان داشته‌اند. از طرفی چگونه ممكن است شارع مقدس تحصیل را نهی كند در حالی كه مردم را، Ú†Ù‡ زن Ùˆ Ú†Ù‡ مرد، به عمل به واجبات Ùˆ دوری از موارد منع شده، امر Ù…ÛŒ‌كند، حال آنکه این مهم خود نیازمند آموزش Ùˆ یادگیری است.

محمد صادق حسینی روحانی

 

 

-------------------------------------------------------------------

(1) اصول كافی: 7: 85.

(2) مائده: 5: 30.

(3) غافر: 40: 40.

(4) أحزاب: 33: 35.

(5) من لا یحضره الفقیه: 4: 376.

(6) بحار الأنوار: 100: 253