پایگاه اطلاع رسانی Øضرت آیت الله العظمی روØانی«قدس سره»
پاسخ Øضرت آیت الله العظمی روØانی (مدظله العالی) به شبهاتی درباره جایگاه زن در اسلام
یکی از مواردی که در طول تاریخ، بسیار بر روی آن سرمایه‌گذاری شده، ایجاد شبهه در ذهن عامه مردم و خصوصاً خانم‌هاست که سعی می‌شود به جامعه قبولانده شود اسلام در موارد متعدد به زنان ظلم کرده است...
یکی از مواردی که در اذهان عمومی و در طول تاریخ، بسیار بر روی آن سرمایهگذاری شده است، ایجاد شبهه در ذهن عامه مردم و خصوصاً خانمهاست که سعی میشود به جامعه قبولانده شود اسلام در موارد متعدد به زنان ظلم کرده است.
مواردی از قبیل: سرپرستی مرد بر زن، ارث، شهادت Ùˆ گواهی دادن، زن را دارای عقل Ùˆ دین Ùˆ سهم ناقص دانستن، تÙاوت زن در عقاید Ùˆ اخلاق Ùˆ Ùقه با مرد، مخاطب قرار دادن جنس مذكر در قرآن Ùˆ روایات، واجب بودن Øجاب، ولایت مرد بر زن، Ù…Øروم بودن زن از مناصبی مانند مرجعیت دینی Ùˆ قضاوت، جایز بودن كتك زدن زن، امر به مشورت كردن با او Ùˆ مخال٠آن عمل نمودن، نهی از تØصیل Ùˆ... مرتباً تکرار میشود تا در اعتقادات جامعه اسلامی خلل وارد کند.
Øضرت آیتالله العظمی سید Ù…Øمدصادق روØانی (مدظله العالی) در پاسخ به استÙتائی در این زمینه Ùˆ به طور اختصار مواردی را پاسخ دادهاند Ú©Ù‡ در کتاب دو جلدی اجوبة المسائل (ÙÛŒ الÙکر Ùˆ العقیده Ùˆ التاریخ Ùˆ الاخلاق) ایشان به چاپ رسیده است. نظر به اهمیت موضوع، در ادامه ترجمه پاسخهای معظم له را منتشر میکنیم.
دÙتر Øضرت آیت الله العظمی روØانی دام ظله
بخش استÙتائات
******
باسمه جلت اسمائه؛
با بیان نکات ذیل به بعضی شبهات درباره جایگاه زن در اسلام، به اختصار پاسخ میدهیم:
اول: قیمومیت؛
سرپرستی به معنای مدیریت امور مربوط به Ù…ØÙ„ سکونت Ùˆ پرداخت هزینههای معیشت خانواده، زن، Ùرزندان Ùˆ امثال این امور است. البته اسلام ØÙ‚ سرپرستی به این معنا را نیز به طور مطلق برای جنس مرد قرار نداده، Ùˆ به همین دلیل Ù€ مثلاً Ù€ برادر بر خواهر، Ùˆ پسر بر مادر قیمومیت ندارد، بلکه این سرپرستی تنها بر زوج در خصوص زوجه ثابت است Ùˆ دلیل آن هم کاملاً روشن است؛ چون انسجام خانواده، اساس انسجام جامعه است Ùˆ انسجام خانواده تنها با وجود یک سرپرست در آن Ù…Øقق میشود. قیمومیت به قدرت، توان Ùˆ غلبه بیشتر عقل بر اØساس نیاز دارد Ùˆ همین مسأله باعث میشود مرد Ù€ به خاطر نوع Ø¢Ùرینش جسمی Ùˆ روØیاش Ù€ در قیمومیت بر خانواده بر زن اولویت داشته باشد.
دوم: ارث؛
ابن ابی العوجاء از امام صادق (علیهالسلام) پرسید: چرا زنان بیچاره یك سهم از ارث میگیرند اما مردان دو سهم؟ آن Øضرت پاسخ Ùرمودند: «Ø²Ù† نه وظیÙÙ‡ جهاد دارد، نه پرداخت Ù†Ùقه Ùˆ نه دیه خطای خویشان بر عهده اوست. اینها بر عهده مردان است Ùˆ این امر باعث شده تا زن یك سهم داشته باشد Ùˆ مرد دو سهم» (1).
منظور امام (علیهالسلام) این است كه با توجه به اینکه مرد شرعاً به مهریه زن، Ùˆ پرداخت هزینههای مربوط به Ùرزندان، همسر Ùˆ والدین سالخورده موظ٠شده است Ùˆ زن چنین مسئولیتی ندارد، مرد سهم بیشتری از ارث میبرد تا مناسب با Øجم مسئولیت زیادی كه دارد باشد.
سوم: شهادت و گواهی زن؛
درباره شبهه اینکه شهادت زن نص٠شهادت مرد Øساب میشود باید Ú¯Ùت بسیاری از کسانی Ú©Ù‡ به این شبهه دامن میزنند Øتی به خودشان زØمت ندادهاند اØکام اسلام را بررسی نمایند؛ چرا Ú©Ù‡ شهادت زن Ù€ از نظر دین اسلام، همانطور Ú©Ù‡ ما در مبØØ« «Ø§Ù„شهادات» Ùقه الصادق به تÙصیل درباره آن سخن Ú¯Ùتهایم Ù€ همیشه نص٠شهادت مرد Ù…Øسوب نمیشود Ùˆ تنها در برخی موارد چنین است. یعنی در بعضی موارد، مانند شهادت بر بکارت یا ثیب بودن، مطلقاً شهادت زن را میپذیریم Ùˆ در برخی موارد هم به صورت مطلق نمیپذیریم. همانطور Ú©Ù‡ در بعضی موارد هم هرچند شهادت او نص٠شهادت مرد به شمار میآید مثل وصیت تملیکیه Ù€ در صورتی Ú©Ù‡ شاهدی جز او نباشد Ù€ شهادت زن چیزی را اثبات میكند كه شهادت مرد اثبات نمیكند. این به معنای آن است كه ارزش شهادت مرد از ارزش شهادت زن بیشتر نیست Ùˆ گرنه شارع گواهی زن را در بعضی موارد نمیپذیرÙت. قابل ذکر است شارع مقدس در برخی موارد اعتباری برای شهادت مرد قائل نیست.
چهارم: روایات در رابطه با نقصان عقل، دین و سهم؛
درباره شبهه نقصان عقل، دین Ùˆ سهم زن، روایات متعدد در این زمینه روشن ساخته كه این امور با كمال تکوین Ùˆ تشریع مناÙاتی ندارد؛ چون منظور از نقصان عقل غلبه جنبه اØساسی Ùˆ عاطÙÛŒ در زنان است كه از ویژگیهای زن است. منظور از نقصان دین نیز نماز نخواندن Ùˆ روزه نگرÙتن او به دلیل عذر شرعی است. منظور از نقصان سهم نیز كمتر بودن ارث او از مرد است.
پنجم: تÙاوت در مسائل اعتقادی Ùˆ اخلاقی Ùˆ Ùقهی؛
تÙاوت بین زن Ùˆ مرد در مسائل اعتقادی Ùˆ اخلاقی در دین ثابت نشده است اما دلیل اختلا٠در برخی مسائل Ùقهی اختلا٠در نوع Ø¢Ùرینش زن Ùˆ مرد است Ú©Ù‡ لازمه انسجام هستی Ùˆ زندگی است. بنابراین مثلاً با توجه به زیبایی سرشت زن Ù€ Ú©Ù‡ نظام Ø¢Ùرینش چنین اقتضا میکند Ù€ ØÚ©Ù… الهی هم بر اساس همین مسأله نازل شده Ùˆ شارع Øجاب را برای زن واجب کرده نه مرد. یا مثلاً با توجه به طبیعت بسیار عاطÙÛŒ زن، Øكم شرعی هم بر همان اساس نازل شده Ùˆ ØÙ‚ Øضانت از Ùرزندان تا دو سال به زن داده شده است نه به مرد.
ششم: رویکرد مردانه نصوص دینی؛
قائلان به ادعای مردانه بودن نصوص دینی، یکی از دو معنای زیر را مدنظر دارند:
الÙ: مورد خطاب بودن مردان Ùˆ نه زنان
ب: اذعان متون دینی به ناقص بودن زن
قول صØÛŒØ Ø¢Ù† است Ú©Ù‡ هر دوی این تÙاسیر باطل Ùˆ نادرست است. Ùˆ تبیین آن به Ø´Ø±Ø Ø°ÛŒÙ„ است:
الÙ: کسی Ú©Ù‡ در خطابات شرع Ù€ کتاب Ùˆ سنت Ù€ تØقیق کرده باشد، درمییابد Ú©Ù‡ اکثر این خطابها به عموم مؤمنین (هم مرد Ùˆ هم زن) است Ùˆ خطاب صرÙاً مختص مردان نیست. مثل این سخن خداوند Ú©Ù‡ Ù…ÛŒÙرماید: «ÛŒØ§ أَیهَا الَّذÙینَ آمَنÙوا اتَّقÙوا اللهَ وَابْتَغÙوا Ø¥Ùلَیه٠الْوَسÙیلَةَ» (2). یا بعضی آیات Ú©Ù‡ به صراØت خطاب به زنان Ùˆ مردان بیان شده است: «ÙˆÙŽÙ…َنْ عَمÙÙ„ÙŽ صَالÙØاً Ù…ÙÙ† ذَكَر أَوْ Ø£Ùنثَى ÙˆÙŽÙ‡ÙÙˆÙŽ Ù…ÙؤْمÙÙ†ÙŒ ÙÙŽØ£ÙولئÙÙƒÙŽ یدْخÙÙ„Ùونَ الْجَنَّةَ» (3). یا آنجا Ú©Ù‡ Ù…ÛŒÙرماید: «Ø¥Ùنَّ الْمÙسْلÙÙ…Ùینَ وَالْمÙسْلÙمَات٠وَالْمÙؤْمÙÙ†Ùینَ وَالْمÙؤْمÙنَات٠وَالْقَانÙتÙینَ وَالْقَانÙتَات٠وَالصَّادÙÙ‚Ùینَ وَالصَّادÙقَات٠وَالصَّابÙرÙینَ وَالصَّابÙرَات٠وَالْخَاشÙعÙینَ وَالْخَاشÙعَات٠وَالْمÙتَصَدّÙÙ‚Ùینَ وَالْمÙتَصَدّÙقَات٠وَالصَّائÙÙ…Ùینَ وَالصَّائÙمَات٠وَالْØَاÙÙظÙینَ ÙÙرÙوجَهÙمْ وَالْØَاÙÙظَات٠وَالذَّاكÙرÙینَ اللهَ ÙƒÙŽØ«Ùیراً وَالذَّاكÙرَات٠أَعَدَّ الله٠لَهÙÙ… مَّغْÙÙرَةً وَأَجْراً عَظÙیماً» (4).
ب: آن دسته از خطابات شارع Ú©Ù‡ نقصان زن از آنها برداشت میشود، خطابات متشابه است Ùˆ میتوان آنها را با روایات دال بر اØترام شارع به جنس Ùˆ جایگاه زن توجیه کرد. البته برخی اÙراد از سخنان پیامبر (صلیاللهعلیهوآله) كه Ù…ÛŒÙرمایند: «Ø²Ù†Ø§Ù† دامهای شیطان هستند» (5)ØŒ اینگونه برداشت میكنند كه زن موجودی Ùاسد است در Øالی كه دلالت روایت Ùقط این است Ú©Ù‡ زن Ù€ به دلیل برخوردار بودن از زیباییها Ù€ یکی از راههای وسوسهای هست Ú©Ù‡ شیطان برای به گناه انداختن دیگران از آن استÙاده میكند.
Ù‡Ùتم: ولایت مرد بر زن؛
در دین سخنی مبنی بر ولایت مطلق مرد بر زن وجود ندارد Ùˆ تنها مطلبی در خصوص ولایت پدر یا جد پدری بر دختر باکره، آن هم Ùقط در خصوص مسأله ازدواج اوست؛ البته همین Øد را هم برخی بزرگان شیعه (قدست اسرارهم) به آن قائل هستند، هر چند ما با این نظر مخال٠بوده Ùˆ عقیده داریم Ú©Ù‡ پدر Øتی در مسأله ازدواج هم بر دختر باکره رشیده، ولایتی ندارد، با این Øال، اØتیاطی Ú©Ù‡ شایسته است ترک نشود، کسب اجازه از پدر Ùˆ مشورت با اوست؛ چون مشارکت پدر در تصمیم ازدواج دخترش Ù€ غالباً Ù€ به مصلØت Ùˆ در خوشبختی Ùˆ سعادت دختر Ù…Ùید Ùˆ مؤثر است اما این مسأله کوچکترین نقصی برای زن شمرده نمیشود.
هشتم: Ù…Øرومیت زن از برخی مناصب؛
منع زن از بعضی مناصب به این دلیل است Ú©Ù‡ برخی از مناصب Ù€ مانند قضاوت Ù€ با طبیعت زن سازگار نیست؛ چون به جدیت Ùˆ تØÚ©Ù… Ùˆ دوری از اØساسات نیاز دارد Ùˆ این خصوصیات تنها در مرد جمع میشود. برخی مناصب دیگر Ù€ مثل مرجعیت تقلید Ù€ هم با سایر قوانین دین سازگاری ندارد؛ زیرا از نظر اسلام زنان نباید با مردان اختلاط داشته باشند Ùˆ مرجعیت تقلید ایجاب میكند كه زن با مردان نامØرم مستمر معاشرت داشته باشد. به همین دلیل شارع به منظور ØÙظ اهدا٠تشریعی خود، زن را از این منصب منع کرده است. این امر دلالت بر كمال Ùˆ عظمت شرع دارد كه علیرغم تعدد قوانین، همه آنها با هم مرتبط Ùˆ منسجم است.
نهم: کتک زدن زن؛
اجازه کتک زدن به معنای نقص جنس زن نیست؛ چون ØÚ©Ù… Ùقط Ùˆ Ùقط درباره زن ناشزه ناسازگار Ùˆ مستکبر وضع شده است. چنین زنی گناهکار Ùˆ قابل مجازات است. این مسأله در مورد مرد گناهکار هم کاملاً صادق است؛ یعنی او نیز برای گناهش مجازات میشود بیآنکه این مسأله نقصی برای جنس مرد Ù…Øسوب شود. Ùˆ اینکه این ØÙ‚ به مرد داده شده نه به زن، بدین معنا نیست Ú©Ù‡ زن از این ØÙ‚ Ù…Øروم است، بلکه این ØÙ‚ از طریق Øاکم شرع برای او ثابت است؛ زیرا زن Ù€ به دلیل زنانگی لطیÙØ´ Ù€ معمولاً قادر نیست ØÙ‚ مذکور را در قبال همسرش Ú©Ù‡ Ù€ به دلیل طبیعتش Ù€ قوی Ùˆ خشن است، به درستی استیÙا کند؛ به همین دلیل شرع به زن این توان را داده است Ú©Ù‡ Ù€ بعد از بیÙایده بودن پند Ùˆ اندرز Ù€ برای تأدیب همسر خود، به Øاکم شرع شکایت کند Ùˆ Øاکم شرع، مرد را در این خصوص به تناسب Ù€ تازیانه یا زندان Ù€ مجازات نماید.
دهم: مخالÙت با مشورت با زنان در کارها؛
روایات دال بر مشورت کردن با زنان در کارها Ùˆ مخالÙت با نظر آنان، این مسأله مطلق نیست Ùˆ Ùقط به دلیل آن است Ú©Ù‡ عواط٠و اØساسات در زنان در مواردی Ú©Ù‡ نیاز به تدبیر دقیق Ùˆ تصمیمگیری دارد، غالب است Ùˆ این به طبیعت آنان برمیگردد. اما در برخی روایات، زنان باهوش Ùˆ ذكاوت از این مسأله استثنا شدهاند، به طور مثال این سخن امیرمؤمنان (علیهالسلام) كه Ù…ÛŒÙرمایند: «Ø§Ø² مشورت با زنان غیر از مواردی Ú©Ù‡ به کمال عقل آزمایش شدهاند بپرهیز» (6). به این ترتیب معلوم میشود در این روایات قدرت تÙكر زنان، ناقص Ù…Øسوب نشده است بلكه Ù€ غالباً Ù€ به طبیعت اØساسی زنان اشاره میكند كه سیطره اØساسات Ùˆ عواط٠در آنان به جهت انجام وظیÙÙ‡ مادری Ùˆ کدبانوگری خانه، غالب است.
یازدهم: نهی زنان از تØصیل؛
ادعای نهی اسلام از تØصیل زن در متون دینی به اثبات نرسیده است بلكه سیره امامان معصوم (علیهمالسلام) خلا٠این ادعا را ثابت میكند Ùˆ متون تاریخی موثقی وجود دارد كه نشان میدهد Øضرت زهرا (سلاماللهعلیها) Ùˆ دختر گرامیشان Øضرت زینب (علیهاالسلام) مجالس درسی برای تعلیم زنان داشتهاند. از طرÙÛŒ چگونه ممكن است شارع مقدس تØصیل را نهی كند در Øالی كه مردم را، Ú†Ù‡ زن Ùˆ Ú†Ù‡ مرد، به عمل به واجبات Ùˆ دوری از موارد منع شده، امر میكند، Øال آنکه این مهم خود نیازمند آموزش Ùˆ یادگیری است.
Ù…Øمد صادق Øسینی روØانی
-------------------------------------------------------------------
(1) اصول كاÙÛŒ: 7: 85.
(2) مائده: 5: 30.
(3) غاÙر: 40: 40.
(4) Ø£Øزاب: 33: 35.
(5) من لا ÛŒØضره الÙقیه: 4: 376.
(6) بØار الأنوار: 100: 253