پایگاه اطلاع رسانی حضرت آیت الله العظمی روحانی«قدس سره»
از جابر بن عبدالله نقل كرده اند كه رسول خدا صلى الله عليه وآله فرمود:
«اهْتَدَوْا بالشَّمْس فَإِذَا غَابَت الشَّمْسُ فَاهْتَدُوا بالْقَمَر وَ إِذَا غَابَ الْقَمَر فَاهْتَدُوا بالزُّهَرَة وَ إِذَا غَابَت فَاهْتَدُوا بالْفَرْقَدَيْن. فَقِيل: يَا رَسُولِ اللهِ مِنْ الشَّمْسُ؟ قَال: اَنَا. مِنَ اَلْقَمَر؟ عَلِيِّ بْنِ أَبي طَالِبٍ، مِنَ الزُّهَرَةِ؟ اَلزَّهْراء، وَ الْفَرْقَدَانِ؟ هُمَا الْحَسَنَان». (1)
پيامبر اكرم صلى الله عليه وآله فرمودند: راه راست را با خورشيد بيابيد؛ آنگاه كه خورشيد پنهان گرديد راه راست را با ماه بيابيد؛ و آنگاه كه ماه پنهان گرديد راه راست را با ستاره زهره بيابيد؛ و آنگاه كه ستاره زهره پنهان شد راه راست را با دو ستاره فرقدين بيابيد. به رسول خدا صلى الله عليه وآله عرض شد كه: يا رسول الله منظور از خورشيد چيست؟ فرمود: منظور من هستم. ماه كيست؟ فرمود: على بن ابى طالب عليه السلام. زهره كيست؟ فرمود: زهرا عليها السلام، و فرقدين نيز حسنين عليهما السلام مى باشند. (2)
بيان و رفع شبهه
آيا نماز استغاثه به حضرت زهرا عليها السلام شرك است؟
بر كسى پوشيده نيست كه شيعيان با توجه به جايگاه و مقام والاى معصومين عليهم السلام، ايشان را واسطه تقرب و دعا و توسل به پيشگاه خداوند قرار مى دهند. نماز يكى از راه هاى ارتباط با ائمه معصومين عليهم السلام است و يكى از اين نمازها كه در برآورده شدن حوائج به آن توصيه شده نماز استغاثه به فاطمه زهراء عليها السلام (3) است. يكى از بخش هاى اين نماز به اين صورت است كه نمازگزار سجده كرده و صد بار عبارت «يا مولاتى يا فاطمه اغيثينى» را تكرار مى كند.
ايراد نخست در اين باب آن است كه ناصبى ها، شيعيان را به سجده در مقابل فاطمه زهرا عليها السلام يا امامان متهم مى كنند و ايراد ديگر كه در پى شباهت عبارت نماز استغاثه فاطمه عليها السلام و عبارت دعاى جوشن كبير مطرح شده اين است كه آيا خواندن عبارات «الْغَوْثَ الْغَوْث خَلِّصْنَا مِنَ النَّارُ يَا رَبِّ» در جوشن كبير و «يَا مُوَلَاتِي يَا فَاطِمَةُ أَغِيثِينِي» در نماز فاطمه زهرا عليها السلام، و اين روش دعا، كه خدا و بنده او فاطمه عليها السلام را با يك كلام و ندا بخوانيم، شرك صريح به شمار نمى آيد؟ تالى اين مساله اين كه آيا گفتن عباراتى مثل «يا على» و يا «بار خدايا! به حق فاطمه مرا شفاعت فرما» دعا و حرف درستى است؟
بايد بدانيم سجده نمودن تنها براى خدا و در مقابل اوست، و استغاثه به بانوى دو عالم فاطمه زهرا عليها السلام از آن روست كه بى هيچ ترديد و مطابق با دليل قطعى و استوار، ايشان و ساير پيشوايان معصوم عليهم السلام داراى ولايت تكوينى هستند و منظور از چنين ولايتى، قدرت تصرف در امور و شئون جهان هستى به صورت سلبى و يا ايجابى و فرمانبردار بودن عالم طبيعت از آنان در پرتو قدرت و خواست خدا در طول قدرت و فرمانروايى اوست نه به صورت مستقل و جداگانه و در عرض قدرت الهى.
به بيان ديگر، همانگونه كه خداى حكيم قدرت انجام كارهاى اختيارى و انتخابى را به ما داده، به پيشوايان معصوم عليهم السلام توانايى و فرمانروايى و تصرف در امور و شئون عالم طبيعت به هر صورتى كه بخواهند اعطا گرديده است، و هنگامى كه اين قدرت بر تصرّف در امور و شئون عالم طبيعت از آنان سلب گردد و يا از سوى آفريدگار و تدبيرگر هستى به آنان افاضه نشود، ديگر قدرت و فرمانروايى در امور و شئون جهان طبيعت را نخواهند داشت. برآوردن نياز و خواسته مردم با ايمان و اخلاص و يارى نيازمندان از جمله اين تصرفات است. بنابراين آشكار مى شود كه استغاثه به فاطمه زهرا مستلزم شرك نبوده و پندار شرك و ناسازگارى با توحيد در اين مورد، پندارى سست و بى اساس است. (4)
حضرت آيت الله العظمى روحانى مطلب را بسط داده و در مورد توسل به معصومين عليهم السلام مى فرمايند:
درباره خطاب به اين بزرگواران در دعا و شفيع قرار دادن آنها نيز هيچ مانعى وجود ندارد زيرا همانطور كه روى آوردن به بارگاه خدا در طلب حاجت ها و خواسته ها، كارى درست و بدون اشكال است، توسّل به محمّد و آل محمّد عليهم السلام و روى آوردن به وجود نورانى پيشوايان معصوم نيز براى طلب حوائج و خواسته ها و واسطه قرار دادن آنان در بارگاه خدا امرى درست است؛ زيرا خود ذات بى همتاى خداوند آنان را واسطه فيض و رحمت خويش بر مخلوق قرار داده و به آنان مقام ولايت بر ناچيزترين ذرّات تا بزرگ ترين كهكشان ها را ارزانى داشته است تا بر پناه دادن به همه مخلوقات و برآوردن نيازها و خواسته هاى آنها به اذن خدا توانايى داشته باشند. درك و دريافت اين حقيقت ظريف، چيزى است كه همه نصوص شريف، ما را به سوى آن ارشاد و راهنمايى مى كنند؛ از آن جمله روايت امام صادق عليه السلام در چگونگى نماز استغاثه به فاطمه زهرا عليها السلام است كه مى فرمايد: «ثُمَّ اسْجُد و قُل مئة مَرَّة يا مَوْلاتِى يا فاطمة أَغِيْثِينِى» (5) سپس سجده كن و صد مرتبه با واسطه فيض و برآمدن حاجت قراردادن فاطمه در پيشگاه خدا بگو: اى سرور من! اى فاطمه زهرا! پناهم بده.
و نيز آمده است كه يكى از ياران امام صادق عليه السلام به آن حضرت گفت: «إنِّى اخْترعتُ دُعاءً»، من جمله اى براى دعا و نيايش با خدا ساخته ام، آن بزرگوار فرمود: اختراع خودت را رها كن و هنگامى كه گرفتارى بر تو فرود آمد به سوى پيامبر خدا صلى الله عليه وآله پناه ببر، تا آنجايى كه مى فرمايد: در توّسل به پيامبر خدا صلى الله عليه وآله و واسطه قرار دادن او در بارگاه خدا، محاسن خود را به دست چپ بگير و گريه كن و يا سيما و هيئت گريه كننده را به خود بگير و بگو: «يامُحَمّد! يا رَسُولَ اللّه أشْكُو إلَى اللّهِ وَ إلَيْكَ حاجَتِى. (6)
گفتنى است كه روايات در اين مورد و اين معنا به راستى فراوان است. (7)
----------------------------------------------------------------------------
1) روضة الصفاء، ج 1، جزء 3، ذيل احوال حضرت حسين بن على عليهما السلام؛ حبيب السير، ج 1، ص 35. همچنين مراجعه بفرماييد به: شواهد التنزيل، آيه: «اهدنا الصراط المستقيم»، ج 1، ح 91؛ و مقتل الحسين خوارزمى؛ ج 1، ص 110.
2) شيخ طوسى در امالى روايت جابر را با اين عبارات آورده است:
«جَمَاعَةٌ عَنْ أَبي الْمُفَضَّلِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ زَكَرِيَّا عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبيهِ عَنْ جَدِّهِ صلى الله عليه وآله عَنْ جَابِرٍ الْأَنْصَارِيِّ قَالَ صَلَّى بنَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وآله يَوْماً صَلَاةَ الْفَجْرِ ثُمَّ انْفَتَلَ وَ أَقْبَلَ عَلَيْنَا يُحَدِّثُنَا ثُمَّ قَالَ أَيُّهَا النَّاسُ مَنْ فَقَدَ الشَّمْسَ فَلْيَتَمَسَّكْ بالْقَمَرِ وَ مَنْ فَقَدَ الْقَمَرَ فَلْيَتَمَسَّكْ بالْفَرْقَدَيْنِ قَالَ فَقُمْتُ أَنَا وَ أَبُو أَيُّوبَ الْأَنْصَارِيُّ وَ مَعَنَا أَنَسُ بْنُ مَالِكٍ فَقُلْنَا يَا رَسُولَ اللهِ مَنِ الشَّمْسُ؟ قَالَ أَنَا فَإِذَا هُوَ ص قَدْ ضَرَبَ لَنَا مَثَلًا فَقَالَ إِنَّ اللهَ تَعَالَى خَلَقَنَا فَجَعَلْنَا بمَنْزِلَةِ نُجُومِ السَّمَاءِ كُلَّمَا غَابَ نَجْمٌ طَلَعَ نَجْمٌ فَأَنَا الشَّمْسُ فَإِذَا ذَهَبَ بي فَتَمَسَّكُوا بالْقَمَرِ قُلْنَا فَمَنِ الْقَمَرُ قَالَ أَخِي وَ وَصِيِّي وَ وَزِيرِي وَ قَاضِي دَيْنِي وَ أَبُو وُلْدِي وَ خَلِيفَتِي فِي أَهْلِي قُلْنَا فَمَنِ الْفَرْقَدَانِ قَالَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ ثُمَّ مَكَثَ مَلِيّاً فَقَالَ هَؤُلَاءِ وَ فَاطِمَةُ وَ هِيَ الزُّهَرَةُ عِتْرَتِي وَ أَهْلُ بَيْتِي هُمْ مَعَ الْقُرْآنِ لَا يَفْتَرِقَانِ حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْض»؛ (امالى طوسى، ج 2، ص 130 و 131)
جابر روايت مى كند كه «رسول خدا صلى الله عليه وآله نماز صبح را با ما خواند و پس از اتمام نماز رو به ما نمود و با ما سخن گفت. حضرت فرمود: اى مردم، هركس كه خورشيد را از دست دهد بايد به ماه تمسك جويد، و هر كس ماه را از دست دهد بايد به فرقدان متمسك شود. جابر مى گويد: من و ابو ايوب انصارى برخاستيم، انس بن مالك نيز بود، به پيامبر عرض كرديم: اى رسول خدا منظور از خورشيد چيست؟ فرمود: خورشيد، من هستم؛ آنگاه پيامبر براى ما مثالى زد، فرمود: خداى تعالى ما را خلق نمود؛ آنگاه ما را به منزله ستارگان آسمان قرار داد، هرگاه ستاره اى پنهان گردد ستاره ديگرى طلوع مى نمايد؛ پس (بدانيد كه) من خورشيدم و آنگاه كه من رفتم به ماه متمسك گرديد. گفتيم: منظور از ماه كيست؟ پيامبر فرمود: ماه، برادر و وصى و وزير و پرداخت كننده ديون من و پدر فرزندان من و جانشين من در ميان خاندانم يعنى على بن ابى طالب عليه السلام مى باشد. گفتيم: منظور از فرقدان چيست؟ فرمود: منظور حسن و حسين عليهما السلام هستند. آنگاه پيامبر لحظه اى درنگ نمود و سپس فرمود: آنان و فاطمه عليها السلام - كه زهره مى باشد - خاندان و اهل بيت من هستند. آنان با قرآنند، و قرآن و اهل بيت من تا (روز قيامت كه) بر من در كنار حوض (كوثر) وارد مى گردند از يكديگر جدا نمى شوند.
3) روايت شده كه هرگاه حاجتى دارى دو ركعت نماز به جاى آور و پس از سلام نماز سه بار تكبير بگو و پس از تسبيح حضرت فاطمه عليها السلام به سجده برو، يكصد مرتبه بگو: «يا مولاتى يا فاطمة اغيثينى»؛ سپس جانب راست صورت را بر زمين بگذار و همان ذكر را صد مرتبه بگو، سپس جانب چپ صورت را بر زمين بگذار و صد مرتبه بگو، باز هم به سجده رفته و صد مرتبه بگو و حاجت خود را ياد كن، به خواست خداوند حاجتت برآورده مى شود (مفاتيح الجنان)
4) فضائل و مصائب حضرت زهرا عليها السلام، تألیف حضرت آيت الله العظمى روحانى (دام ظله)، ص 28 - 30
5) مستدرك الوسائل، باب 22 از ابواب بقية الصلوات المندوبة، ح3
6) وسائل الشّيعة، باب 28 از ابواب بقية الصلوات المندوبة، ح5
7) فضائل و مصائب حضرت زهرا عليها السلام، تألیف حضرت آيت الله العظمى روحانى (دام ظله)، ص 26 - 28