پایگاه اطلاع رسانی حضرت آیت الله العظمی روحانی«قدس سره»
استفتاء:
در اين فرموده خداوند متعال که: «وَلَقَدْ هَمَّتْ بهِ وَ هَمَّ بهَا لَوْلاَ أَن رَأى بُرْهَانَ رَبِّهِ» (1) مقصود از «وَ هَمَّ بهَا» چیست؟ آيا منظور، قصد گناه است و يا اينكه قصد كشتن او را نمود؟
جواب:
باسمه جلت اسمائه؛ مفسران نُه گونه توضيح در تفسير اين آيه شريفه ارائه داده اند، كه بهترين آنها از اين قرار است: «هَمَّ» يا آهنگ و قصد نمودن در ظاهر آيه به چيزى نسبت داده شده كه در حقيقت و واقع، امكان نسبت داده شدن به آن وجود ندارد زيرا خداوند سبحان مى فرمايد: «هَمَّتْ بهِ وَ هَمَّ بهَا» و قصد و آهنگ نمودن را به خود آنها نسبت داده است در حالى كه امكان ندارد منظور ذات آنها بوده باشد زيرا نسبت دادن «آهنگ و قصد كردن» به ذات افراد بى معنا است. بنابراين در اينجا مى بايست يك امر محذوفى بوده باشد كه «قصد نمودن» به آن نسبت داده شود. در اين هنگام است كه مى توان بر اساس ظاهر آيه «قصد و آهنگ نمودن» همسر عزيز مصر را به گناه و فاحشه نسبت داد و «قصد و آهنگ نمودن» حضرت يوسف (علیه السلام) را به زدن و دفع نمودن او از خود. به اين ترتيب معناى آيه به اين صورت مى شود كه: همسر عزيز مصر قصد و آهنگ گناه با وى را نمود و حضرت يوسف (علیه السلام) در صدد زدن و دفع او از خود برآمد. درستى اين معنا را مى توان با توجه به كاربردهاى زبان عربى هم دريافت، چنانكه گفته مى شود: هَمَمتُ بفُلان: قصد فلان كس را نمودم يعنى خواستم كه فلانى را بزنم.
بر اين اساس معنا و مقصود از برهان این است که پروردگار یوسف (علیه السلام) را آگاه کرد که اگر نيت خود يعنى زدن را انجام دهد خاندان و اطرافيان زليخا او را نابود مى كنند كه اين جايز نبود و يا اينكه اگر او را مى زد زليخا مى توانست او را متهم به قصد كار زشت نمايد و بگويد: من درخواست او را نپذيرفتم مرا زد، كه در اين صورت يوسف در معرض اتهام به رفتار زشت قرار مى گرفت و اين نيز جايز و روا نبود.
به اين ترتيب مفهوم ادامه آيه شريفه يعنى: «كَذلِكَ لِنَصْرِفَ عَنْهُ السُّوءَ وَ الْفَحْشَاءَ» نيز آشكار مى شود، زيرا خداوند متعال با نشان دادن برهان ياد شده به حضرت يوسف (علیه السلام) هر دو محذور و مورد را از ايشان دور نمود.
----------------------------------------------------------
1. «آن زن باز در وصل او اصرار و اهتمام کرد و يوسف هم اگر لطف خاص خدا و برهان روشن حق را نديده بود (به ميل طبيعی) در وصل آن زن اهتمام کردی»؛ يوسف (12): 24.
