سید محمود خسروشاهی (مدیر اجرایی مرکز بررسی های اسلامی)
موسوعه گرانسنگ «فقه الصادق» از تألیفاتِ حضرت آیت الله العظمی سید محمد صادق روحانی است. این کتاب مجموعه استدلالی کاملی در مباحث فقهی است که از مبحث طهارت تا دیات را شامل می شود.
این موسوعه به عنوان یکی از مهم ترین آثار و مجموعه های فقهی در تاریخ فقه شیعه شناخته شده است. در وصف این کتاب همین بس که حضرت آیت الله العظمی بروجردی (ره) دو بار از کتاب فقه الصادق در منبر تدریس خود مطالبی نقل فرمودند و حضرت آيت الله العظمى خويى (ره) نیز طى نامه اى مرقوم فرمودند: «من کتاب فقه الصادق را شخصاً براى آيت الله کاشف الغطاء بردم و گفتم : ببينيد من چه خدمت بزرگى به عالم اسلام و فقاهت نموده ام و چنين عالم محققى را تربيت کرده ام».
به نظر من آنچه بر اهمیت فقه الصادق می افزاید، همت عظیمی است که این موسوعه را پدید آورده است، زیرا تالیف این دوره فقهی بیست و شش سال به طول انجامیده است که این مهم هم تحمل معظم له نسبت به شرایط سختی که در زمان حکومت ظالم شاهنشاهی در مسیر تألیف کتاب داشته اند را نشان می دهد، هم گواهی بر عزم و همت فوق العاده ایشان است. گفتنی است ایشان در بعضی مجلدات این کتاب تصویر اندکی از مشکلاتی که در این راه تحمل کرده اند را برای ما ترسیم نموده اند که در ادامه به چند مورد آن اشاره می کنم؛ شاید که درسی عملی و حجتی قاطع برای روحانیونی باشد که به هر دلیل موجه و غیر موجهی از وظیفه اصلی خود که همانا تعلیم و تعلم است طفره می روند!!
به عنوان نمونه، در فقه الصادق، ج ۱۸، ص ۴۳۰ (پایان کتاب حج) آمده است : «در اینجا مباحث مربوط به مسائل مهم حج در تاریخ بیست و ششم محرم الحرام سال 1388 هـ .ق در شهر یزد پایان یافت. این تاریخ پانزده ماه پس از تبعید ظالمانه من از شهر خود می باشد. خداوند مسلمانان را از دست اجانب، و از تعدی ایشان به اندیشه مسلمانان حفظ، و هر کس را که برای تعدی به سرزمین مسلمانان دچار وسوسه های نفس می شود، هلاک گرداند».
هم چنین در فقه الصادق، ج ۳۲، ص ۱۰۳ آمده است : «کتاب حج را در سه بخش در شهر یزد نوشتم. زمانی که به جرم دفاع از دین و احکام اسلام مرا تبعید کرده، و مجبور کردند که در آنجا زندگی کنم. اکنون من نیز در میگون، یکی از روستاهای اطراف شهر تهران هستم و طبق خبری که این اواخر به من رسیده است، حکومت قصد دارد مرا از این جا به جای دورتری منتقل کند. بالاجمال، نزدیک به دو سال است که از زندانی به زندان دیگر منتقل می شوم. و سیعلم الذین ظلموا ای منقلب ینقلبون».
در فقه الصادق، ج ۳۳، ص ۴۹۵ (کتاب نکاح) آمده است : «کتاب نکاح ـ که آخرین بخش عقود است ـ در اوایل شب هشتم ماه ذی القعده سال 1388 هـ ق، در روستای میگون یکی از روستاهای تهران، به پایان رسید و خدا را شکر می گویم. اکنون اواخر سال دوم است که من به جرم دفاع از حریم کتاب خدا، به غیر حق تبعید شده ام. عرصه را بر من تنگ کرده، و به هیچ کس اجازه ملاقات نمی دهند. مأموران سخت گیر و خشن، و در همه اوقات مراقب هستند. در این دو سال مدام از زندانی به زندان دیگر منتقل می شوم و در این مسأله توجه دارند که ایام تابستان در مناطق گرم مانند زابل باشم که درجه حرارت به پنجاه درجه بالای صفر می رسد، و«كزابل و ما أدراك ما زابل» (کسی چه می داند که زابل چگونه است؟!!) و در روزهای زمستان در مناطق سرد مانند این منطقه باشم. من در این مدت بیمار هستم و بیماری هایی دارم از جمله زخم اثنی عشر اما به پزشکان اجازه درمان مرا نمی دهند».
در فقه الصادق، ج ۳۲، ص ۳۲۳ نیز درباره دسترسی نداشتن به منابع آمده است : «از آنجا که من اکنون به جرم دفاع از حریم اسلام و احکام آسمانی آن در روستای میگون، یکی از روستاهای پایتخت ایران زندانی هستم، و نمی توانم جستجوی کاملی انجام دهم و ببینم آنچه در الوسائل آمده است صحیح است یا در این دو کتاب، چون کتاب ها پیش من نیست؛ لذا به اعتبار یا عدم اعتبار آن حکم نمی دهم».
همه اینها، روح همت و پشتکار و فعالیت، و لزوم برخورداری از ملکه مصمم بودن در سختی های زمانه، پشت سرگذاشتن دشواری های تحصیلات علمی و موانع غیرقابل عبور آن، و صبر بر مشقات را به خوبی نشان می دهد و جای توضیح اضافه ای باقی نمی گذارد.
